In reclames stralen vochtige doekjes een en al hygiëne uit. Maar eenmaal door het toilet gespoeld, zorgen ze voor vieze, dikke proppen in de waterverwerking. „Een schaap”, zo noemen rioolmedewerkers zo’n ophoping van schoonmaakdoekjes en ander materiaal die ze bij een vastgelopen rioolpomp moeten lostrekken. Jaarlijks kost dit probleem Nederland 22 tot 26 miljoen euro, blijkt uit onderzoek van Stichting Rioned, de koepel- en kennisorganisatie voor stedelijk waterbeheer.

„Zo’n verstopping doet zich in sommige wijken eens per kwartaal voor, maar elders wel iedere paar dagen", zegt Eric Oosterom, programmamanager bij Rioned. „In zo’n wijk wonen dan bijvoorbeeld veel jonge gezinnen die babyboekjes gebruiken. Of er zit een kinderdagverblijf. Of de schoonmaker van een kantorenpand spoelt alle doekjes in een keer weg.”

„De doekjes horen in de afvalbak", benadrukt Oosterom. Producenten zetten dat ook op de verpakking. Maar die boodschap helpt al jaren onvoldoende. Het probleem blijft geld kosten, en eigenlijk zouden de producenten voor de schade moeten opdraaien, vindt Rioned. Een alternatief is dat plastic doekjes verboden worden, net zoals ander plastic voor eenmalig gebruik wordt aangepakt. „Papieren doekjes vallen sneller uit elkaar", zegt Oosterom.

Het Nederlandse rioolsysteem telt maar liefst 17.000 rioolgemalen. „Nederland is een plat land, dus water stroomt niet vanzelf", licht Oosterom toe. „Om de zoveel kilometer moet je het water op hoogte pompen en dan stroomt het verder. In die pompen blijven de doekjes hangen. Ze klitten samen, ook met vet en takjes en andere materialen. Uiteindelijk slaat de pomp vanzelf af. Dan moet er een monteur naartoe om die kluit van soms wel een meter eruit te trekken. Het is geen fris werk, ik heb respect voor de mensen die dat doen.”

Versnijden

Zo’n 90 procent van het sanitair afval dat bij een riooloverstort vrijkomt bestaat uit vochtige doekjes. De hoge kosten - een half miljard in de afgelopen twintig jaar - en de schadelijke gevolgen voor het milieu vragen om een Europese oplossing, vindt Rioned. Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Oostenrijk hebben vergelijkbare problemen, blijkt uit het nieuwe onderzoek.

Sommige gemeenten investeren in nieuwe pompen die het afval versnijden. Zo wordt een verstopping voorkomen. „Maar een gevolg daarvan is dat de kleinere stukken plastic uiteindelijk in de rivieren belanden", zegt Oosterom.

Het probleem kán worden opgelost. Zo is in 2010 korte metten gemaakt met het probleem van vochtig toiletpapier dat plastic bevatte. Producenten zijn toen overgestapt op papier. Al klaagden zij volgens Oosterom wel dat de doekjes sneller scheuren.

Sommige fabrikanten van vochtige schoonmaakdoekjes nemen nu al maatregelen. Albert Heijn en Etos, die samen jaarlijks 1 miljard vochtige doekjes verkopen, kondigden vorig jaar aan dat ze alle toeten- en billenvegers van het huismerk plasticvrij gingen maken. Op jaarbasis scheelt dit volgens de supermarktketens meer dan een miljoen kilo plastic.