Met de Europese Verkiezingen in aantocht publiceerden StemWijzer en Kieskompas woensdag hun stemhulpen. Wat is de zin en de onzin van deze tools? Drie deskundigen reageren.
Een „waardevol instrument” en een „belangrijke service”, zegt politicoloog Simon Otjes over de stemhulp. Volgens hem is het lezen van alle verkiezingsprogramma’s voor de kiezer geen doen. „Een goede stemhulp maakt in zo’n geval snel duidelijk welke partij bij jouw overtuigingen aansluit.”
Ook Bregje Holleman, die vorig jaar een onderzoek over stemhulpen publiceerde, vindt deze „erg nuttig”. De onderzoeker Taal & Communicatie aan de Universiteit Utrecht: „Politiek is ingewikkeld. Kiezers maken door stemhulpen beter doordachte keuzes. Ook is de kans dat ze daadwerkelijk gaan stemmen groter, blijkt uit onderzoek.”
Anne Valkering, projectleider bij StemWijzer, ziet het aantal gebruikers van de tool als een goede graadmeter voor het nut ervan. „Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 is de StemWijzer 9,2 miljoen keer ingevuld. Het voorziet dus duidelijk in een behoefte.”
„Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 is de StemWijzer 9,2 miljoen keer ingevuld; het voorziet dus duidelijk in een behoefte” - Anne Valkering, projectleider bij StemWijzer
StemWijzer, van voorlichtingsorganisatie ProDemos, wil de kiezer vooral wegwijs maken. „Het politieke landschap is met 26 partijen erg onoverzichtelijk. Wij helpen de Nederlander met oriënteren.”
Complete plaatje
Wat de beperkingen betreft, is het drietal het ook eens. Stemhulpen brengen in beeld wat partijen ongeveer vinden, maar geven nooit het complete plaatje. Valkering: „Wij maken een selectie van dertig stellingen over thema’s die belangrijk zijn rond de verkiezingen. Maar er zijn meer onderwerpen, misschien wel die jij juist belangrijk vindt.”
Holleman erkent dat door het werken met stellingen de nuance wat kan wegvallen. Al is er bij Kieskompas vanwege extra antwoordmogelijkheden meer ruimte voor accenten. „Om de nuance scherp te krijgen, is het zinvol om de toelichtingen van de partijen te lezen. Daar leer je veel van. Het helpt je begrijpen waarom en op welke punten partijen nog weer van elkaar verschillen. Zo kom je erachter hoe groot de belastingverhoging is die partijen voorstellen. Of je ziet concreet hoe partijen migratie willen beperken. Uiteindelijk is het altijd goed om van de partijen waartussen je twijfelt, het verkiezingsprogramma door te nemen.”
Manipuleerbaar
Politicoloog Otjes van de Universiteit van Leiden ziet nog specifieke manco’s aan beide stemhulpen. StemWijzer geeft volgens hem politieke partijen zelf de ruimte om een standpunt op een stelling in te nemen. „De uitkomst is op die manier manipuleerbaar. Partijen kunnen de positie van de meeste kiezers innemen, terwijl ze in werkelijkheid anders denken.”
Valkering van StemWijzer stelt in reactie daarop, dat ze het niet onredelijk vindt om politieke partijen zelf hun standpunt te laten bepalen. „We leggen ze stellingen voor en vragen of ze ervoor of ertegen zouden stemmen in het parlement. Soms ligt een en ander genuanceerder en zijn partijen een beetje voor en een beetje tegen. In zo’n geval gaan ze inderdaad mogelijk voor wat het meest populair is. Toch checken we de uitkomst altijd. Komt het niet overeen met wat in het partijprogramma of op de site staat? Dan vragen we om een aanpassing.”
„De PVV is conservatief over migratie, maar progressief rond homoseksualiteit; de ChristenUnie precies andersom” - Simon Otjes, politicoloog
Op Kieskompas is Otjes ook kritisch. „Die zet partijen op twee assen. Maar dat geeft niet altijd een goed beeld. Neem de as conservatief versus progressief. De PVV is conservatief over migratie, maar progressief rond homoseksualiteit. De ChristenUnie precies andersom. Hoe verhoudt zich dat tot elkaar? In mijn ogen komt dat niet goed uit de verf.”
Holleman heeft tot slot nog een praktische tip voor gebruikers van stemhulpen. „Vul bij de antwoordopties alleen ”geen mening” of ”overslaan” in als je het thema echt niet belangrijk vindt of helemaal geen mening hebt. Dan wordt dat onderwerp niet meegenomen in het stemadvies. En kies juist voor de middenoptie, ”neutraal” of ”geen van beide”, als je deels voor en deels tegen bent. Veel mensen doen dit verkeerd. Dat werkt door in de resultaten.”
