Stemadvies.nu zegt zelf het „beste stemadvies van Nederland” te geven. Maar de nieuwe stemhulp vol suggestieve stellingen is juist „heel slecht” en lijkt uit te zijn op manipulatie van de kiezer, aldus politicoloog André Krouwel.
Krouwel, die zelf in 2006 oprichter was van Kieskompas, ziet van alles misgaan bij stemadvies.nu. Bij wijze van test vulde hij de stemhulp bewust pro-Europees in. „De uitslag? Volstrekte onzin. Want ik kreeg evenveel overeenkomst met Volt als met de VVD, partijen die diametraal tegenover elkaar staan op vele punten. De eerste vier partijen scoorden allemaal 59 of 58 procent. Dan gaat er echt iets mis. Dan mist een stemwijzer zijn doel. Óf het algoritme werkt niet goed, óf de stellingen zijn niet divers genoeg.”
Volgens Krouwel lijkt de stemhulp gemaakt door mensen die daar weinig verstand van hebben. Hij ziet diverse beginnersfouten terugkomen. Zo zitten er soms twee onderwerpen in één stelling. „Al in de eerste stelling gaat het mis. Daar worden zonnepanelen en windturbines bij elkaar genomen, terwijl er landelijk gezien veel meer mensen voor zonne-energie zijn dan voor windturbines.” Ook ziet hij stellingen zonder werkelijk dilemma. „Bijvoorbeeld over het terugdringen van het aantal immigranten. Dat wil namelijk iedereen. Het gaat erom: wat doe je als ze toch komen, hoe ga je daarmee om? Op zulke thema’s zet je stellingen in.”
Zwarte doos
De stemhulp mist de broodnodige transparantie. De site ziet er in eerste instantie betrouwbaar uit en scoort hoog in de ranking van Google. Een argeloze kiezer zou er zo intrappen, signaleert Krouwel. „Transparantie is het allerbelangrijkste bij een stemhulp. Dat de makers zich niet bekendmaken, moet al alarmbellen laten rinkelen. Ook is het verdacht dat de gebruikte methodiek niet is gepubliceerd. Hoe zijn ze tot de stellingen gekomen? En welke antwoorden gebruikten ze per partij? Je kunt de antwoorden nergens toetsen aan de standpunten van de partijen. Het is een soort zwarte doos. Als techneut zou ik graag onder de motorkap kijken, maar daar zit een groot hangslot op.”
„Als techneut zou ik graag onder de motorkap kijken bij deze stemhulp, maar daar zit een groot hangslot op” - André Krouwel, politicoloog
Bij Kieskompas gaan er maanden overheen om thema’s en stellingen te kiezen en in balans te brengen. Uiteindelijk worden die beoordeeld door een ervaren team, een groep kiezers, de politieke partijen zelf, journalisten en meerdere wetenschappers. Maar die methodiek is hier niet gebruikt, weet de universitair hoofddocent politicologie aan de Vrije Universiteit zeker. „Als hier een wetenschapper bij betrokken is, dan hoop ik niet dat deze ooit college bij mij heeft gevolgd. Ik zou me wild schamen. Die heeft dan niet goed opgelet.”
Interchemie
Wie er precies achter de nieuwe stemhulp zit, blijft gissen. De website zelf maakt ook niet veel wijzer. Al staat wel vermeld dat de stemhulp is gemaakt door vrijwilligers, met onder meer als doelstelling „meer mensen naar de stembus te krijgen”. Namen worden niet genoemd.
Elders op de site staat dat de tool is „gepubliceerd door” Interchemie.com B.V. Dat Limburgse bedrijf –ook wel De Adelaar B.V.– handelt onder meer in diergeneesmiddelen. De directeur van het bedrijf Marc Gellings postte eind december op LinkedIn een poll over de nieuwe stemhulp. „Wat is de beste Kieswijzer van Nederland?” Twee van de drie uitgebrachte stemmen gingen voor stemadvies.nu. Kieskompas kon niet worden gekozen. Stemwijzer.nl wel. Marc Gellings was niet bereikbaar voor commentaar.
Sentiment
Toch heeft Krouwel wel een idee waar de tool vandaan komt. Hij ziet „simplistische, populistische kretologie” en extreem geformuleerde stellingen. „In de vragen overheerst een anti-Europees sentiment. Ik weet de motieven van de mensen die hierachter zitten niet, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het meer propaganda en manipulatie is dan dat ze erop uit zijn om kiezers werkelijk te helpen.”
Het is dan ook niet verrassend dat iemand die instemt met de meest tendentieuze vragen als advies krijgt om op FVD te stemmen. PVV en JA21 volgen op enige afstand. Alle andere partijen scoren laag.
Logo
Niet alleen belanden wat kritischer kiezers haast automatisch bij de FVD, er zijn ook andere lijntjes die de tool linken aan deze partij. Op X wordt de site voornamelijk aanbevolen door accounts die ook berichten van Thierry Baudet reposten. En op onder meer LinkedIn ging in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen een filmpje rond van FVD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen die de StemWijzer afkraakt. In een reactie eronder wordt verwezen naar stemadvies.nu. Wat verder opvalt, is de iets te toevallige gelijkenis van het logo van de website met het logo van de FVD: exact dezelfde kleur rood is gebruikt.
„Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het meer propaganda en manipulatie is dan dat ze erop uit zijn om kiezers werkelijk te helpen” - André Krouwel, politicoloog
Hoewel de stemhulp zich nog steeds presenteert als „nieuw” was deze voor het eerst online rond de Tweede Kamerverkiezingen van afgelopen november, blijkt uit een overzicht met stemhulpen . Opvallend is overigens dat de gemeente Doetinchem destijds linkte naar deze en andere stemhulpen. Die link staat nog steeds online . De gemeente Meerssen laat op een webpagina over de Europese verkiezingen Kieskompas en StemWijzer links liggen en stuurt alleen door naar de gewraakte stemhulp.
Een woordvoerder van de gemeente Meerssen reageert desgevraagd: „Ik kan niet achterhalen hoe dit heeft kunnen gebeuren. Maar dit kan niet de bedoeling zijn. De link is verwijderd.”
Martin Rosema, universitair docent politicologie, benadrukte in november bij radioprogramma Argos ook al het belang van transparantie van stemhulpen. Hij haalde daarbij stemadvies.nu ook aan. Destijds zou die stemhulp in een stelling reppen over het World Economic Forum, vooral bekend van een extreemrechtse complottheorie. „Ik vind dit geen geschikte site om je te laten helpen bij het bepalen van je keuze voor de verkiezingen.”
Politicoloog Simon Otjes noemt stemadvies.nu desgevraagd „heel curieus”. Volgens hem kan iedereen tegenwoordig een site bouwen. „Het gaat erom of je het bedrijf Interchemie vertrouwt over de Europese verkiezingen.” Bregje Holleman, onderzoeker taal en communicatie aan de Universiteit Utrecht, noemt de tool „schimmig”. Haar advies? „Ik zou gaan voor de twee oude vertrouwde grote kieshulpen, StemWijzer en Kieskompas.” De beide stemhulpen voor de Europese verkiezingen worden woensdag gepubliceerd.