Voorgangers en anderen met een leidinggevende rol in kerken kunnen hun voordeel doen met een nieuwe studie naar duurzaamheid en religie, stellen de onderzoekers.
Het onderzoek ” Tussen duurzaam denken en duurzaam doen ” dat dinsdag is gepresenteerd, leverde een paar verrassende resultaten op. Dat stellen onderzoeksters Maroesjka Versantvoort van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en Mirella Klomp van de Protestantse Theologische Universiteit (PthU).
Wat zijn volgens jullie de meest verrassende bevindingen uit het rapport?
Versantvoort: „Toch wel de paradoxale uitkomst dat mensen met een hoog inkomen wel heel bezorgd zijn over klimaatverandering, maar dat dit niet tot uiting komt uit in duurzaam gedrag.”
Klomp: „Wat ik niet had zien aankomen, was dat specifieke geloofsopvattingen er vooral toe doen bij duurzaam gedrag. Of je een religie aanhangt of bij welk kerkgenootschap je hoort, speelt veel minder mee. Het is niet zo dat bijvoorbeeld christenen over het algemeen duurzaam gedrag laten zien. Alleen bevindelijk gereformeerden zijn significant iets duurzamer dan de gemiddelde Nederlander. Ik had verwacht dat geloof er wel meer toe zou doen.”
„Ik had verwacht dat geloof er meer toe zou doen als het gaat om duurzaam gedrag” - Mirella Klomp, onderzoekster PthU
Dus deze studie bevestigt onderzoek van I&O uit 2022 dat er geen verschil is tussen christelijke Nederlanders en de rest van Nederland als het gaat om duurzaam gedrag?
Klomp: „Klopt. Onze resultaten zijn daarmee in lijn. Onze studie gaat alleen wel verder: deze is dus ook uitgesplitst naar geloofsopvattingen, ook wel paradigma’s. En daar zien we wel verschillen in duurzaam gedrag. Zo laten mensen die onderschrijven dat ze de mens vooral als rentmeester zien wel milieubewuster gedrag zien. Mensen die de opvatting delen dat de mens heerst over de natuur of dat klimaatverandering een teken van de eindtijd is, handelen juist minder duurzaam.”
In 2019 was er ook een nationaal onderzoek van het SCP naar duurzaam denken en doen. Wat veranderde er sinds die tijd?
Versantvoort: „Eerst een kanttekening: dat onderzoek ging niet over religie. Ik noem drie belangrijke veranderingen. Allereerst zijn mensen meer bezorgd over klimaatverandering. Tegelijk nam de ontevredenheid over klimaatbeleid toe. Tot slot steeg de invloed van sociale normen. Dat betekent dat klimaat vaker onderwerp is van gesprek en dat mensen hun keuze voor duurzaam gedrag af laten hangen van anderen, bijvoorbeeld wanneer die zonnepanelen aanschaffen.”
Hoe werd de veranderbereidheid van mensen gemeten?
Versantvoort: „Door middel van een vignettenonderzoek. Daarmee legden we ondervraagden verschillende scenario’s voor. In elk scenario verandert een deel van de tekst. De teksten varieerden op vier punten: dreiging van klimaatrampen, het al dan niet duurder maken van niet-duurzaam gedrag, de geldende sociale normen en een eventuele oproep van overheid of wetenschap. Door respondenten wisselende scenario’s voor te leggen krijg je grip op welk element het meest doorslaggevend is voor het aanpassen van het gedrag. Daaruit kwam dat prijsbeleid het meeste invloed heeft voor het verduurzamen van gedrag.”
Welk advies hebben jullie op basis van het onderzoek voor kerkelijke leiders die de zorg voor de schepping willen bevorderen?
Klomp: „We zien dat binnen elke religieuze gemeenschap er een diversiteit aan opvattingen leeft. Mijn advies is daarom om het gesprek aan te gaan. De opvattingen zijn mogelijk strijdig met elkaar. Tegelijk ben je één gemeenschap die samen met anderen ook nog eens één planeet bewoont.”
Versantvoort: „Mijn advies zou zijn dat kerkleiders het goede voorbeeld geven. Wat ze zelf doen, doet ertoe. Mensen blijken erg gevoelig voor sociale normen. Het kan leiden tot collectieve actie.”
En zou het helpen als predikanten bijvoorbeeld benadrukken dat klimaatverandering hoort bij het einde der tijden?
Klomp: „Nee, dat werkt juist averechts. Uit ons onderzoek blijkt dat christenen die zo denken juist minder duurzaam gedrag vertonen. Toen ik over dit aspect afgelopen vrijdag alvast vertelde aan een groep predikanten, schrokken ze ervan. Schijnbaar leeft er onder een deel van de gelovigen het idee dat als je in het einde der tijden leeft, zorg voor de aarde niet meer hoeft.”
Welk mogelijkheden voor vervolgonderzoek zien jullie?
Klomp: „Uit ons onderzoek blijkt ook dat de meerderheid van gelovigen precies vindt dat er in hun gemeenschap meer aandacht moet komen voor klimaat en duurzaamheid. Ik ben nieuwsgierig wat ze daar precies onder verstaan. Waar hebben ze behoefte aan? Willen ze in gesprek tijdens jeugdwerk? Willen ze meer over klimaat horen in de preek? Of zoeken ze naar praktische projecten? Nieuw onderzoek daarnaar kan religieuze leiders nog weer verder helpen.”
„Kan het geloof dan een rol spelen bij het zoeken van verbinding en het overbruggen van kloven rond klimaat?” - Maroesjka Versantvoort, onderzoekster SCP
Versantvoort: „Op het niveau van de samenleving zou ik wel vervolgonderzoek willen naar wat het betekent om religieus te zijn in een land dat steeds seculierder wordt. Juist als het gaat om gepolariseerde thema’s als klimaat. Kan het geloof dan een rol spelen bij het zoeken van verbinding en het overbruggen van kloven? Of zorgt het juist voor meer verwijdering?”
