Als het ging om het recht op abortus ging, waren de standpunten bij de verkiezingsstrijd van 2020 helder. Biden was voor, Trump tegen. Wel was de vraag in hoeverre ze dat standpunt van harte waren toegedaan. Het merkwaardige is namelijk dat beiden in de loop van hun leven op dit punt een draai hebben gemaakt.

Als nog jong senator voor de Democratische partij zei Biden in 1973 dat de uitspraak van het federale hooggerechtshof in dat jaar om het recht op abortus toe te staan, te ver ging. Als trouw zoon van de Rooms-Katholieke Kerk stemde hij jarenlang tegen plannen voor federale financiering van abortusfaciliteiten. Hij was voorstander van het zogenoemde Hyde Amendement, dat alleen in geval van levensbedreigende situaties, incest of verkrachting voorzag in financiering van abortus via de ziektekostenverzekering Medicaid.

Maar Biden maakte een U-bocht. Hij verklaarde in juni 2019 het recht op abortus in de Amerikaanse wetgeving te willen verankeren. Zijn steun voor het Hyde Amendement trok hij in. Sindsdien bepleit hij bekostiging van abortusklinieken met overheidsgeld. De keus van Kamala Harris, een vurig verdediger van het recht op abortus, tot zijn vicepresident was ook veelzeggend.

Bij Donald Trump ging het precies andersom.  Hij zei in 1999 tijdens een interview „erg prochoice” te zijn. Maar in 2011 liet hij weten „sinds kort” het prolifestandpunt te huldigen. In de strijd om de sleutel van het Witte Huis in 2016 onderstreepte hij dat door te beloven dat abortusklinieken geen geld meer zouden krijgen en door de benoeming van Mike Pence tot zijn vicepresident. Daarmee kreeg hij een verklaard tegenstander van abortus aan zijn zijde. Voor de conservatieve Amerikanen was hij daardoor hun man geworden.

Als president loste Trump zijn belofte een prolifekoers te varen ook in. De financiering van de abortuskoepel Planned Parenthood werd beknot. Hij was de eerste Amerikaanse president die sprak tijdens de jaarlijkse Mars voor het leven. In januari 2020 zei hij daarbij: „Iedereen is het waard om beschermd te worden. Ieder mens, geboren en ongeboren, is gemaakt naar het beeld van de almachtige God.”

„Ik ben de meest uitgesproken prolifepresident uit de Amerikaanse geschiedenis” - Donald Trump, oud-president VS

De belangrijkste en meest verstrekkende beslissing van Trump in de strijd tegen abortus was wel de benoeming van drie conservatieve opperrechters. Daarmee werd voor jaren de toon, een meer behoudende, gezet in het hoogste Amerikaanse rechtscollege. De Amerikaanse prolifebeweging beschouwt dat tot op de dag van vandaag als een mijlpaal. En Trump kan sindsdien zeggen de „meest uitgesproken prolifepresident” uit de Amerikaanse geschiedenis te zijn. In de verkiezingsstrijd van 2020 was dat voor de prolifebeweging ook de voornaamste reden om The Donald te steunen. Hij had immers geleverd wat hij had beloofd.

De benoeming van het drietal conservatieve opperrechters had tot gevolg dat het federale hooggerechtshof in de zomer van 2022 de unieke stap zette om terug te komen op een eerdere beslissing. Het roemruchte Roe versus Wade-arrest werd terzijde geschoven, waarmee het landelijk recht op abortus van tafel was. Voortaan is het aan de regeringen van de afzonderlijke staten om te beslissen wat de abortusregels in hun staat zijn.

Het gevolg van deze wending is dat vooral in staten met een conservatieve meerderheid de abortusregels zijn aangescherpt. In 21 staten zijn de mogelijkheden om een zwangerschap te beëindigen fors beperkt of is zelfs een algeheel verbod op abortus van kracht geworden.

Deze ontwikkeling leidt in de VS tot diepe verdeeldheid en heftige debatten. Progressief Amerika is woedend. President Biden heeft beloofd alles in het werk te stellen om te komen tot een wettelijke verankering van het landelijk recht op abortus. Dat is voor hem een politiek speerpunt.

Conservatieve Amerikanen vinden daarentegen dat het werk moet worden afgemaakt. Zij willen een totaalverbod op abortus, gerealiseerd via de wetgeving van de afzonderlijke staten of –nog liever– via een landelijk verbod. En van tijd tot tijd behalen zij successen, soms via het Congres van een staat, soms via de rechter.

Inmiddels vragen Republikeinse verkiezingsstrategen zich echter af of een streng abortusbeleid wel in het voordeel van hun partij is. Zij vrezen vervreemding van de gematigde kiezers en noemen abortus nu „een giftige kwestie’’.

De uitslag van de tussentijdse verkiezingen van 2022 leek dat te bevestigen. Een Republikeinse tsunami, zoals die vooraf werd voorspeld, bleef uit. Verkiezingsanalisten noemden toen de abortuskwestie als een voorname oorzaak voor de tegenvallende resultaten bij de Republikeinse partij.

Intussen wordt op het niveau van de afzonderlijke staten het abortusdebat voortgezet. Zo bekrachtigde het hooggerechtshof van de staat Arizona vorige week een wet uit 1864 waardoor abortus in bijna alle gevallen is verboden. De wet maakt het strafbaar voor artsen, of wie dan ook, een vrouw te helpen een abortus te ondergaan. Uitzonderingen wegens verkrachtingen of incest zijn er niet. De ingreep in die staat is alleen toegestaan als het leven van de vrouw in gevaar is.

In Florida is eveneens veel discussie. Voorheen was daar abortus tot vijftien weken zwangerschap legaal. Inmiddels heeft gouverneur Ron DeSantis zijn handtekening gezet onder een wet die de grens bij zes weken legt. Als gevolg van een uitspraak van het hooggerechtshof van Florida zal de bevolking zich bij de verkiezingen in november van dit jaar moeten uitspreken over deze wet.

Florida is niet de enige staat waar de kiezers in november bij referendum hun mening moeten geven over de abortuskwestie. In tien andere staten is dat ook het geval.

„Standpunt Trump meer in overeenstemming met peilingen dan met principes, wat bij Trump niets nieuws is” - Cal Thomas, christelijke conservatieve columnist

Trump maakt zich in toenemende mate zorgen over de vraag of een strikt abortusstandpunt zijn verkiezing in november zal schaden. Een strenge anti-abortuskoers gaat namelijk in tegen de wens van twee derde van de Amerikaanse bevolking. Uit verschillende opinieonderzoeken blijkt dat de meeste Amerikanen vóór keuzevrijheid zijn. Onder hen is ook een forse groep (gematigde) Republikeinen.

Om hen aan boord te houden heeft Trump vorige week, na maandenlang talmen, gezegd geen voorstander te zijn van een landelijk verbod op abortus. De afzonderlijke staten moeten daarover beslissen, zoals het hooggerechtshof heeft bepaald. In een videoboodschap van 8 april zei hij ruimte te willen geven aan de beslissingsbevoegdheid van de vrouw: „Je moet je hart volgen, of in veel gevallen je religie of geloof. Doe wat goed is voor je gezin en doe wat goed is voor jezelf.”

Die stap leidde tot teleurgestelde reacties bij de prolifebeweging in de VS. Voormalig vicepresident Mike Pence noemde Trumps uitspraak een klap in het gezicht van de kiezers die hem vanwege zijn prolifekoers hadden gestemd. De baptistenpredikant J.D. Greear schreef op X: „Wat president Trump zei is niet prolife. Het is eigenlijk gewoon minder agressief prochoice.” De conservatieve christelijke krantencolumnist Cal Thomas, schreef dat het standpunt van Trump „meer in overeenstemming is met peilingen dan met principes, wat overigens bij Trump niets nieuws is."

Trump verdedigt zijn positiebepaling met het argument dat een te strikt abortusstandpunt te veel schade aan de Amerikaanse samenleving toebrengt. Dat is volgens hem niet te tolereren. Vandaar dat hij scherpe kritiek heeft op de abortusuitspraak van het hooggerechtshof in Arizona. „Dit gaat te ver”, schreef hij. Evenzo wil Trump zich niet achter de strenge wet in zijn thuisstaat Florida stellen.

De koerscorrectie van Trump is inmiddels overgenomen door verschillende Republikeinse politici die in hun thuisstaat bij de komende Congresverkiezingen moeten strijden voor hun (her)verkiezing. Kari Lake, de door Trump gesteunde kandidaat voor een senaatszetel in Arizona, zei voorheen dat ze de wet van 1864 steunde en „1000 procent” tegen abortus was. Maar na de verschuiving van Trump volgde ze hem en bekritiseerde ze de beslissing van de rechters. Ze zei zich te zullen verzetten tegen een federaal abortusverbod als ze in november zou worden gekozen. Ook de Republikeinse politici Mike Rogers uit Michigan, Dave McCormick uit Pennsylvania en Mark Robinson uit North Carolina zijn teruggekomen op hun eerdere stelling dat er „geen compromis” kan worden gesloten over abortus. Verwijzingen naar abortus verdwijnen van de websites van Republikeinse kandidaten.

Trump en zijn Republikeinse partijgenoten zijn echter niet de enigen die proberen met een „genuanceerder standpunt” de gunst van gematigde kiezers te winnen. Biden doet dat op zijn beurt ook.

„ Biden wil geen bulldozer zijn die de laatste barrières voor abortus met veel geraas en geweld opruimt” - Mary Ziegler, hoogleraar aan de University of California

In de kern blijft Biden voorstander van het invoeren van een landelijk recht op abortus. En keer op keer wrijft hij er bij de kiezers in dat Trump het recht van vrouwen om zelf een keus te maken beknot.  Maar de verpakking van die boodschap past hij aan.

Biden gaat niet in op de verlangens van de meest progressieve Democraten, die willen dat hij wetten maakt die de toegang tot abortusvoorzieningen vergemakkelijken. Ook zijn deze uitgesproken voorstanders van abortus teleurgesteld dat de president niet zelf abortusklinieken bezoekt, maar dat overlaat aan zijn vicepresident Kamala Harris. Het argument van Biden dat hij als 81-jarige president een minder geschikte gesprekpartner is voor vrouwen en abortusartsen dan de veel jongere vrouw Harris, overtuigt de prochoicebeweging niet.

Mary Ziegler, hoogleraar aan de University of California, die de juridische geschiedenis van abortus bestudeert, zegt dat Biden bewust een gematigde koers vaart. „Net zoals Trump beseft hij dat het winnen van de verkiezingen in belangrijke mate afhangt van het binden van de gematigde keizers. Biden wil geen bulldozer zijn die de laatste barrières voor abortus met veel geraas en geweld opruimt. Hij kiest voor een beheerste aanpak in de hoop een aantal gematigde Republikeinen en aarzelende kiezers (vooral vrouwen) voor zich te winnen.”

rd.nl/verkiezingenvs