De regering heeft het personeel wegbezuinigd en zit nu met de gebakken peren – daar komt het beeld op neer dat bestuurder David Schreuders van vakbond FNV schetst over de achterliggende tien jaar. „Na de economische crisis wilde de overheid meer doen met minder geld en daarom sneed ze flink in eigen vlees.”

In juni 2013 verdedigde staatssecretaris Teeven in de Tweede Kamer zijn plannen om in vijf jaar tijd 340 miljoen euro te bezuinigen op het gevangeniswezen. Hierdoor zouden 3700 banen verloren gaan en 25 justitiële inrichtingen worden gesloten. „Het was een experiment”, zegt Schreuders. „Dat is mislukt, en de vertrokken werknemers krijg je niet terug.”

Met als gevolg dat de penitentiaire inrichtingen kampen met een chronisch personeelstekort: bijna 1100 vacatures op een totaal van 16.000 voltijds banen. Daardoor kunnen 330 cellen niet worden gebruikt en komen gevangenen op een wachtlijst voordat ze hun straf uitzitten. Zo’n 2400 mensen zijn veroordeeld tot celstraf, maar zitten nog niet in de gevangenis. En elke week komen er tientallen veroordeelden bij.

Vorige maand kondigde minister Weerwind van Rechtsbescherming aan dat veroordeelden die niet meer dan twee maanden de cel in moeten, hun straf op een later moment moeten ondergaan. Een aantal gevangenen wordt eerder vrijgelaten, al dan niet met een enkelband.

Het liefst wil de minister deze „noodacties” in juli beëindigen. Daar ziet het echter nog niet naar uit. „Er is 800 fte tekort”, zegt Schreuders. „Er wordt wel flink geworven, maar er vertrekken ook veel personeelsleden, omdat ze elders met minder ellende te maken krijgen, terwijl hun werk er beter beloond wordt.”

De cipiers krijgen intussen met steeds zwaardere gedragsproblematiek te maken. „Agressie, geweld, bedreiging, intimidatie. Dat komt ook omdat de geestelijke gezondheidszorg volloopt. Omdat mensen daar niet tijdig hulp krijgen, gaan ze soms de fout in en komen ze mét hun problematiek in de gevangenis terecht. Dat maakt het werk van gevangenbewaarders zwaar.”

De bezuinigingen hebben grote gevolgen gehad. „Van onze leden horen we dat gevangenissen ‘handig’ met de bezetting omgaan. Gevangenbewaarders hebben recht op fitheids-, weerbaarheids- en andere trainingen, maar die uren worden soms gebruikt om roosters op te vullen. Gevangenen die naar een dagprogramma gaan, worden als afwezig genoteerd, zodat er op papier een bewaker voor elke zestien gevangenen is, maar in de praktijk klopt het niet. Het gebeurt dat twee of drie bewakers op een luchtplaats toezicht op zestig gedetineerden moeten houden.”

Als een dag- of avondprogramma geschrapt wordt omdat de bezettingsnorm niet wordt gehaald, moeten gedetineerden op cel blijven, zegt Schreuders. „Daar worden ze flink chagrijnig van, en dat werkt de volgende dag soms door. Dat zorgt voor werkdruk en geeft een onveilig gevoel. Soms zijn er incidenten. Bij een opstootje moet je maar hopen dat andere gevangenen zich er niet meer bemoeien, want dan houd je het als bewakers niet.”

„Het gebeurt dat twee of drie bewakers op een luchtplaats toezicht op zestig gedetineerden moeten houden” - David Schreuders, bestuurder FNV

Ziekteverzuim

Het mankeert volgens Schreuders in gevangenissen weleens aan de aanwezigheid van een deugdelijk veiligheidsprotocol en een goede registratie van incidenten. „Personeelsleden doen soms zwaarder werk dan waarvoor ze zijn opgeleid. Ze ervaren hoge werkdruk, en daardoor is er veel ziekteverzuim en vroegtijdig vertrek, met als gevolg dat de druk op het overige personeel nog groter wordt.”

Daar komt volgens de vakbondsbestuurder bij dat de beloning beter kan. „Binnen de cao bij de rijksoverheid zit gevangenispersoneel in de lagere schalen. Daar wordt achter de schermen aan gewerkt. Het hele functiewaarderingssysteem van overheidspersoneel wordt tegen het licht gehouden, waarbij men mensen in uitvoerende functies meer recht wil doen. Maar het gaat nog wel een aantal jaren duren voordat dat rond is.”

De bonden pleiten voor tijdelijke maatregelen, ook om een functie als die van gevangenbewaarder aantrekkelijker te maken. „Bijvoorbeeld met een arbeidsmarkttoelage. Of met een waarderingspremie voor iemand die een bepaalde tijd in dienst blijft.”