Portugal heeft een nieuwe regering. Amper een week nadat Luís Montenegro opdracht kreeg van president Marcelo Rebelo de Sousa om een kabinet samen te stellen, was hij er al uit. De eerste –en wellicht belangrijkste– conclusie is dat hij zijn woord heeft gehouden: voor de extreemrechtse partij Chega is geen plek in zijn regering.
Drie weken geleden won Luís Montenegro (51) de vervroegde verkiezingen in Portugal. Een coalitie van zijn conservatieve PSD met twee kleinere rechtse partijen behaalde een nipte overwinning op de socialisten van de zittende premier António Costa. Eigenlijk was het vooral de socialistische PS die de verkiezingen verloor, want terwijl de aanhang van de partij van Montenegro vrijwel gelijk bleef, stortte die van de PS in van 42 naar 28 procent van de stemmen.
Die duikeling was vooral te wijten aan een vermeend corruptieschandaal waar achteraf nauwelijks bewijzen voor lijken te zijn, maar die Costa wel noopten tot aftreden. Uiteindelijk behaalde Montenegro twee zetels meer dan de socialisten. Met 80 zetels in een parlement van 230 bleef hij echter ver verwijderd van de 116 die nodig zijn voor een meerderheid.
Aan die meerderheid zou Chega (‘Genoeg’) hem kunnen helpen. De ultra’s van leider André Ventura, die vijf jaar geleden pas voor het eerst deelnamen aan de verkiezingen, maakten op 10 maart een spectaculaire sprong van twaalf naar vijftig zetels. André Ventura, die zijn partij volgens kenners „als een sekte” en met harde hand leidt, voelde zich gesterkt door de steun van meer dan een miljoen Portugezen. Hij eiste deelname aan het nieuwe kabinet van Montenegro. Maar de conservatieve leider bleef trouw aan zijn verkiezingsbelofte en weigerde in zee te gaan met de rechtsradicalen. Zij willen Portugal „schoonmaken” –doelend op migranten en corruptie– en „bevrijden van extreemlinks en genderideologie”.
Blokkade omzeilen
Montenegro is zich bewust van de zwakte en instabiliteit van zijn minderheidskabinet. Hij wil regeren met wisselende steun van de socialisten en Chega. Vooral dat laatste lijkt lastig te worden. Toen vorige week duidelijk werd dat Chega geen ministersposten zou krijgen, reageerde Ventura als door een wesp gestoken. „Montenegro kiest voor akkoorden met de Socialistische Partij”, zei de leider van ultra’s verbitterd. „Luís, ik zeg het je recht in je gezicht: je zult met de socialisten regeren, want op mij hoef je niet te rekenen.” Eerder had Ventura al gedreigd het kabinet te laten vallen als hij zijn zin niet zou krijgen.
Luís, ik zeg het je recht in je gezicht: je zult met de socialisten regeren, want op mij hoef je niet te rekenen
De socialisten stellen zich heel wat verzoenender op. „Op terreinen waar mogelijkheden tot wederzijds begrip bestaan, zullen we beschikbaar zijn”, zei Pedro Nuno Santos, die Costa opvolgde als partijleider. De loyale verstandhouding tussen zijn partij en de PSD van Montenegro, de twee traditionele aartsrivalen in de Portugese politiek, bleek vorige week al toen socialisten en conservatieven erin slaagden de patstelling rond de verkiezing van een nieuwe Kamervoorzittter te doorbreken. Om de blokkade van Chega te omzeilen, kwamen zij overeen het voorzitterschap te verdelen: twee jaar een conservatief en twee jaar een socialist.
Intussen kan het kabinet-Montenegro aan de slag met een zak vol geld. Vorig jaar, het laatste van acht jaar onder premier António Costa, werd afgesloten met het grootste begrotingsoverschot (1,21 procent) in een halve eeuw Portugese democratie. Zo laten de socialisten een erfenis na die de conservatieven in staat stelt de salarissen te verhogen van onderwijzers, werkers in de gezondheidszorg en politieagenten. Het zijn beroepsgroepen die al maanden in opstand zijn. Hun lonen zijn zo laag dat ze in veel gevallen niet eens toereikend zijn om de door speculatie uit hand gelopen huren in de grote steden te kunnen betalen.