De verkiezingen liggen bijna vier maanden achter ons en nog steeds zijn de inhoudelijke onderhandelingen niet begonnen. Maar PVV, VVD, NSC en BBB zijn het ondertussen wél eens over de manier waarop ze met elkaar willen samenwerken: er komt een programkabinet.

Een programkabinet is een ander woord voor extraparlementair kabinet. Bij zo’n kabinet is de binding tussen coalitiepartners en regering minder innig dan bij een meerderheidskabinet. Het programkabinet bestaat uit ministers van binnen en buiten de politiek. In dit geval moet de helft van de bewindsliedenploeg uit de politiek komen en de andere helft van buiten, zo adviseert Putters. Bewindspersonen mogen ook lid zijn van andere partijen dan PVV, VVD, NSC en BBB. Of partijloos.

Om die minder innige band tussen Kamer en kabinet tot uitdrukking te brengen, nemen de partijleiders geen plaats in het kabinet. Daardoor zal er meer politieke discussie in de Tweede Kamer ontstaan, denkt Putters. Dat kon wel eens het geval zijn. Tijdens het eerste paarse kabinet (1994-1998) zat VVD-voorman Bolkestein ook in de Kamer en hij bestookte geregeld het kabinet en het kiezerspubliek met pittige uitspraken. Een programkabinet leidt ongetwijfeld tot meer politiek vuurwerk.

Regeerprogramma

Bij een extraparlementair kabinet hoort een kort regeerakkoord. Daarin moeten afspraken staan over financiën, over voorgenomen investeringen en bezuinigingen. Putters adviseert ook om daarin op hoofdlijnen afspraken te maken over vraagstukken als asiel en migratie, stikstof, natuur, landbouw, zorg, volkshuisvesting, goed bestuur en veiligheid.

Als het loopt als een eend, kwaakt als een eend, dan is het een eend

In hoeverre dat gaat lukken, moet nog maar blijken. Want over deze onderwerpen is nogal wat te doen geweest in de achterliggende jaren. Alle oplossingen voor deze thema’s passen sowieso niet op een paar A4’tjes. Aan tafel bij Kim Putters heeft NSC-voorman Omtzigt bovendien laten weten hij dat gedetailleerde afspraken wenst te maken over wat hij belangrijk vindt, zo valt in Putters’ eindverslag te lezen. Omtzigt noemde daarbij onder meer een solide financieel kader. Als het de onderhandelaars is gelukt een hoofdlijnenakkoord te sluiten, komt vervolgens de nieuwe ministersploeg in beeld. En die gaat de afspraken die in hoofdlijnen zijn gemaakt, concreet uitwerken in een regeerprogramma. Bij de samenstelling en uitvoering van het programma mag de regeringsploeg ook steun zoeken bij niet-regeringspartijen.

Externe inhuur

De vraag is of zo’n hoofdlijnenakkoord en zo’n regeerprogramma in de praktijk anders gaan functioneren dan de huidige regeerakkoorden. De fracties die niet bij de onderhandelingen zijn betrokken, twijfelen daarover. Volgens GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans vormen de vier partijen straks „gewoon een meerderheidskabinet". Volgens hem plakten de onderhandelaars de naam „programkabinet” erop omdat het „ongemakkelijk” is voor VVD en NSC om samen met de PVV een kabinet te vormen. Timmermans’ partijgenoten die eventueel tot het kabinet toetreden, worden geroyeerd.

ChristenUnie-fractievoorzitter Mirjam Bikker reageert ook niet bijster positief op het voorstel een programkabinet te vormen. Ze spreekt over een „meerderheidskabinet met externe inhuur”.

CDA-leider Bontenbal zegt dat zijn partij geen bewindslieden zal leveren aan de regeringsploeg. Als er CDA’ers toetreden doen ze dat op persoonlijke titel, niet namens de partij, benadrukte hij onlangs. Royementsplannen heeft de partij overigens niet. Heel beeldend legt de CDA-voorman uit dat er straks in de praktijk een gewoon meerderheidskabinet zit: „Als het loopt als een eend, kwaakt als een eend, dan is het een eend.”