Dat blijkt uit een rapport dat Jason Bhugwandass dinsdag heeft gepresenteerd. De ervaringsdeskundige in de jeugdzorg sprak op eigen initiatief met 51 jongeren, waarvan er 50 op een Zikos-afdeling hebben gezeten. Naar aanleiding van de misstanden die in het rapport van Bhugwandass aan het licht komen, deed de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) eerder al een onaangekondigde controle bij de twee Zikos-afdelingen in Nederland. Daaruit bleek volgens de IGJ dat de hulp op beide afdelingen „niet toereikend” was. De instroom wordt opgeschort zolang de IGJ verder onderzoek doet.

Wat is een Zikos-afdeling?

Zikos staat voor Zeer Intensieve Kortdurende Observatie en Stabilisatie. Het gaat om gesloten afdelingen voor jongeren van twaalf tot achttien jaar met zeer complexe problemen die in een acute psychiatrische crisis verkeren, waardoor zij een gevaar zijn voor zichzelf. Zikos is de zwaarste vorm van jeugdzorg. In Nederland zijn er twee instellingen die deze zorg bieden, in Harreveld en Zetten. Van de in totaal achttien plekken zijn er op dit moment twaalf bezet.

Wie is Jason Bhugwandass?

Jason Bhugwandass zat in 2015 op een Zikos-afdeling omdat hij depressief en suïcidaal was. Al jaren vraagt hij aandacht voor problemen in de gesloten jeugdzorg, die in zijn ogen afgeschaft moet worden. In 2021 werd hij daarom Amsterdammer van het Jaar.

Welke misstanden komen aan het licht in het rapport?

Volgens het rapport bevinden patiënten op Zikos-afdelingen zich in een „extreem isolement”. De jongeren die Bhugwandass sprak, brachten gedurende hun opname gemiddeld 20,5 uur per dag in hun eentje op hun kamer door. Zij beschreven situaties waarin ze gekleineerd en uitgescholden werden door medewerkers. Sommige jongeren gaven aan dat ze op momenten geen toegang kregen tot water, eten, de douche en het toilet. Meer dan de helft van de jongeren beschreef fysiek geweld, zoals pijnprikkels, nekklemmen en wurggrepen. Ook kwam op beide locaties seksueel grensoverschrijdend gedrag voor. „Nul jongeren gaven aan dat groepsleiders goed in staat waren hen te helpen”, schrijft Bhugwandass in het rapport.

Hoe reageren Zikos-instellingen?

Aanbieders van gesloten jeugdzorg zijn „geschrokken” en „geraakt” door het rapport van Bhugwandass. De Zikos-afdeling in Zetten heeft een opnamestop ingevoerd. Reden daarvoor is „dat wij op dit moment onvoldoende in staat zijn om deze jongeren de veilige en deskundige omgeving te bieden die zij nodig hebben”, geeft de instelling aan. Ook de instelling in Harreveld zegt niet door te gaan met Zikos „in de huidige vorm”. Beide Zikos-instellingen zeggen het rapport „uiterst serieus” te nemen en onderzoek te doen of te gaan doen.

Wat kan eraan gedaan worden?

De IGJ moet de procedures aanscherpen en proactief toezicht houden op jeugdzorg en ggz. Dat schreven MIND en ExpEx, twee belangenorganisaties voor patiënten, dinsdag in een reactie op het rapport van Bhugwandass. Dit kan volgens de organisaties onder andere door de oorzaak en de context van gemelde incidenten goed te laten onderzoeken door een onafhankelijke onderzoekscommissie. De organisaties vinden het verder „onbegrijpelijk” dat het rapport op eigen initiatief van Bhugwandass tot stand is gekomen en niet vanuit de IGJ, omdat die „de taak heeft om toezicht te houden en in te grijpen waar nodig”.

Hebt u hulp nodig? Dan kunt u contact opnemen met 113 Zelfmoordpreventie via 113 of 0800-0113 (24 uur per dag bereikbaar) en 113.nl.