Maar na een paar decennia levens­ervaring vraag ik me af of dat wel klopt. Iedere zomer lijken de muggen ’s nachts even talrijk en irritant, ook al heeft het in de wintermaanden keihard gevroren. Volgens mij overwinteren die kleine beestjes gewoon.

Meerdere onderzoeken bevestigen dit vermoeden. Het overgrote deel van de insecten heeft totaal geen moeite met flink lage temperaturen. Het gevaar dat ze tijdens een vochtige kwakkelwinter doodgaan door schimmels is groter dan dat ze in een strenge winter bevriezen.

Er zijn veel manieren waarop insecten zich voorbereiden op de winterkou. Zo is van bijen bekend dat ze in grote groepen dicht tegen elkaar aan kruipen om elkaar een beetje warm te houden. Maar omdat insecten koudbloedig zijn, levert dit voor de meeste soorten niet genoeg warmte op.

Kakkerlakken kunnen temperaturen onder het vriespunt overleven, maar ze houden dit meestal niet lang vol. Om warm te blijven komen ze daarom graag binnenshuis, via kruipruimtes of kelders. Ook de meeste spinnen zitten liever binnen bij de kachel dan buiten, maar dat komt ook doordat een web buiten niet zo effectief is als de prooien zich geen vliegreis meer veroorloven. Mieren graven zich liever in en wachten onder de vorstgrens op betere tijden.

Sommige vlinders pakken het anders aan en vertrekken naar warmere oorden. Zo’n trekvlinder in Nederland is bijvoorbeeld de atalanta. Om de ergste kou te ontvluchten, vertrekt die naar bijvoorbeeld Frankrijk, Portugal of Spanje. Het gaat bij vlinders –in tegenstelling tot trekvogels– meestal om een enkele reis. Aangekomen in warmere oorden planten ze zich voort en gaan dan alsnog dood. De nakomelingen komen dan in het voorjaar weer onze kant op. Begin mei bereiken de eerste trekvlinders Nederland. Het blijft verbazingwekkend hoe zo’n fragiel diertje zich door tegenwinden niet laat tegenhouden om de onbekende reis te gaan maken. Met behulp van de zonnestand, kustlijnen en aardmagnetische velden weet het beestje zijn doel te bereiken.

Andere soorten brengen ’s winters de stofwisselingssnelheid in hun lichaam terug tot een minimum. Er vormt zich dan ijs in de extracellulaire gebieden –de ruimte die om de cellen van een weefsel heen zit– zodat de cellen zelf niet beschadigen door bevriezing. Meerdere soorten muggen hebben deze overlevingsstrategie. Zodra de zon begint te schijnen ontdooien ze weer en vliegen ze uit. Zo kan het gebeuren dat je in februari de eerste muggen al ziet dansen. De wolharige rups kan op deze manier in Canada zelfs temperaturen van -70 graden Celsius overleven.

Ten slotte zijn er insecten die zelf het antivriesmiddel glycerol aanmaken. Net als de koelvloeistof in automotoren zorgt dit ervoor dat de motor niet blijft stilstaan door bevriezing.