In de Servische hoofdstad Belgrado zijn in een jaar tijd tientallen Russische restaurants en cafés erbij gekomen. „Je hoort veel Russisch op straat spreken”, zegt Piotr Nikitin. De van oorsprong uit Rusland afkomstige jurist en antioorlogsactivist zit in Pub 53, een in maart 2022 door gevluchte Russen geopende bar. Bijna alle stamgasten komen uit Rusland. Achter de bar zitten de twintigers Michael Rumyntcef en Maria An­jeeva. Rumyntcef woont al vijf jaar in Belgrado; Anjeeva vluchtte na het uitbreken van de oorlog.

Niet iedereen in Servië is onverdeeld blij met de komst van nieuwe Russen, zoals Anjeeva. Zo drijft de komst van de hoofdzakelijk jonge, kapitaalkrachtige en hoogopgeleide IT’ers, journalisten en politieke dissidenten –afkomstig uit grote steden als Moskou en Sint-Petersburg– de huurprijzen in Belgrado enorm op. Maar vooral het feit dat de Russische diaspora hoofdzakelijk uit Kremlincritici bestaat, is veel Serviërs een doorn in het oog.

Spioneren

Antioorlogsactivist Nikitin, die al jaren in Belgrado woont, organiseert sinds 2021 protesten tegen Poetin. Eerst kleinschalig; na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne massaler. In 2022 richt Nikitin de Russische Democratische Sociëteit (RDO) op, een vereniging van Russen in Servië die zich tegen de oorlog in Oekraïne uitspreken.

Al snel na de oprichting komt de organisatie in de problemen, geeft Nikitin aan. „Eerst konden we geen bankrekening openen. Daarna werd op internet over mij en andere activisten nepnieuws verspreid. Zo zouden we homoseksuelen zijn en spioneren. Maatregelen werden steeds restrictiever: van sommige activisten is na verloop van tijd de verblijfsvergunning ingetrokken.”

Ook Nikitin zelf krijgt het met de autoriteiten aan de stok. Na een verblijf in Portugal wordt hem in juli op het vliegveld van Belgrado toegang tot het land geweigerd door de veiligheidsdienst – die wordt geleid door de pro-Russische Aleksandar Vulin. „Dit is niet anders dan een gevolg van de banden van de autoriteiten met Moskou.”

De aanhouding van Nikitin wordt een schandaal in de nationale media. Hij weigert het land te verlaten en blijft op het vliegveld, zolang hij niet naar binnen mag. Nadat Nikitin na twee dagen Servië in mag, start hij een gerechtelijke procedure tegen de autoriteiten.

„In Servië zijn we niet veilig om ons kritisch te uiten”, beweert de antioorlogsactivist. Hij noemt meerdere voorbeelden van Russen die afgelopen jaar moesten uitwijken naar het buitenland. Zo wordt twee weken na Nikitins arrestatie de verblijfsvergunning van de tweede oprichter van de RDO ingetrokken. Hij moest uitwijken naar Duitsland. Nog een voorbeeld: nadat een Russische student over een graffitischildering met ”Dood aan Oekraïne” verfde, werd hij door extremisten in elkaar geslagen.

„Er is blijkbaar een campagne gaande tegen Russen die zich kritisch uiten over Poetin. Het doel is ons het zwijgen op te leggen”, constateert Nikitin. „Alles onder het mom van dat wij een bedreiging voor de nationale veiligheid vormen. Wij vormen echter niet een bedreiging voor Belgrado, maar wel voor Moskou. Blijkbaar heeft het Kremlin zoveel invloed op Belgrado dat ze helpen om kritische Russen in Servië monddood te maken.”

Pacifistisch

Pub 53 is een verzamelplek voor antioorlogsactivisten uit Rusland. Nikitin wijst naar het bordje met de wificode: nowar2402 (geen oorlog 24 februari 2022). Een verwijzing naar de pacifistische insteek van het etablissement. Niet alle Russen zijn slecht, willen de eigenaars zeggen. Hier serveert men zelfbedachte cocktails met sprekende namen zoals ”Good Russian” (Goede Rus).

Nikitin: „Onze antioorlogsbeweging RDO wil gevluchte Russen aanmoedigen zich uit te spreken tegen Moskou.” Niet makkelijk in een maatschappij waar men Poetin de handen boven het hoofd houdt. „Russen durven zich hier niet uit te spreken uit angst voor represailles op hun familie in Rusland. Maar ze zijn ook benauwd voor zichzelf – veel Serviërs voelen zich met Poetin verwant. De Russische diaspora is juist vaak voor hem gevlucht.”