Dat blijkt uit onderzoek van econoom Ralph Verhoeks, die hier woensdag op promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij ontdekte dat beleggers zich behoorlijk laten beïnvloeden door het nieuws dat ze op een bepaald moment tot zich nemen, bijvoorbeeld door hun zoekgedrag op Google of doordat financiële media ze erop attenderen. Andere informatie over de waarde van een onderneming kan daarbij ondersneeuwen.

Volgens het neoklassieke mensbeeld handelen mensen rationeel. Maar dat is dus lang niet altijd het geval. Psychologen weten dat allang. Zij zien dat emoties, denkfouten en vooroordelen invloed hebben op de besluiten van mensen. Verhoeks: „Maar dat is moeilijk te vatten in modellen, daarom gingen economen hier lange tijd terughoudend mee om.”

Waarom is het belangrijk te weten dat beleggers zich zo laten beïnvloeden door het nieuws?

„We dachten altijd dat nieuwe informatie meteen wordt verwerkt in de prijsvorming op de financiële markten. Maar dat gebeurt vaak pas met vertraging. Mensen kunnen nu eenmaal niet evenveel aandacht hebben voor alles wat op hen afkomt. Dat betekent dat beleggers keuzes maken. Als bijvoorbeeld het rentebesluit van de Europese Centrale Bank bekend wordt, gaat alle aandacht daarnaar uit. Maar als koersen de lading niet dekken en belangrijke informatie genegeerd wordt, kunnen uiteindelijk bubbels ontstaan.”

Kunt u een voorbeeld geven van irrationeel gedrag?

„Ik denk aan betaalverwerker Adyen (waarvan de koers half augustus instortte met bijna 40 procent en pas de laatste weken weer voorzichtig opkrabbelt, TR). Na een langdurige hype was een correctie te verwachten, maar wat er daarna gebeurde lijkt mij een overreactie. De winst en de verwachtingen pakten iets lager uit dan geraamd, maar de koersbeweging was veel groter dan de onderliggende prestaties van dat bedrijf rechtvaardigden.

Als zoiets breder speelt dan bij één bedrijf kan het tot instabiliteit op de markt leiden. Een goed voorbeeld daarvan is de internetbubbel van rond de eeuwwisseling. De opkomst van internet was een doorbraak waarvan iedereen dacht dat die de economie enorm zou stimuleren. Beleggers wilden op die trein springen om een graantje mee te pikken. De koersen van internetbedrijven schoten omhoog. Maar dat was puur speculatief gedrag. Toen dat besef doordrong, knapte de zeepbel.”

Het gedrag van beleggers kan zorgen voor instabiliteit. Hoe kunnen we de risico’s daarvan beheersen?

„Dat is geen gemakkelijke vraag. Mijn onderzoek past in een brede beweging, waarin er meer aandacht is voor de invloed van menselijk gedrag op de financiële markten. Als we daar meer over weten, begrijpen we bijvoorbeeld beter hoe zeepbellen en crises kunnen ontstaan. Dat betekent niet dat we die kunnen voorkomen. Wel kan het ons helpen om ons erop voor te bereiden, bijvoorbeeld door buffers aan te houden.”

Wat heeft een kleine particuliere belegger aan uw onderzoek?

„Ook zo’n kleine belegger moet zich bewust zijn van die belangrijke rol van menselijk gedrag en zich bewust zijn van zijn eigen tekortkomingen. Menselijke reacties kunnen bewegingen op de beurs flink uitvergroten. Kijk naar de cryptomarkt. De sterke koersschommelingen van de bitcoin hebben weinig te maken met de onderliggende waarde daarvan, maar veel meer met sentiment. Mensen kopen bitcoins omdat hun buurman het ook doet en ze denken dat die snel rijk wordt.”

De woekerpolisaffaire is weer in het nieuws. Wat zegt uw onderzoek over de aantrekkingskracht van zulke financiële producten?

„Mijn onderzoek laat zien dat je particulieren soms in bescherming moet nemen tegen hun eigen gedrag. We zijn nu eenmaal niet zo rationeel als we zelf soms denken. Wat in de woekerpolisaffaire mis is gegaan, is dat consumenten veelbelovende rendementen werden voorgehouden en dat ze verkeerd zijn voorgelicht. Daar ligt ook een rol voor toezichthouders. De Autoriteit Financiële Markten ziet erop toe dat financiële instellingen hun klanten goed informeren over risico’s.”