De 27-jarige Huang Yicheng heeft een trauma aan zijn arrestatie in Sjanghai overgehouden. „Hoe ik daarmee omga? Ik weet het niet. Misschien dat het minder wordt naarmate de tijd verstrijkt”, zegt hij. Een jaar geleden werd hij met veel geweld door agenten geslagen, geschopt en ondersteboven naar een politiebus meegetrokken. „Mijn kin bloedde enorm omdat die over de betonnen grond schraapte”, zo herinnert hij zich.

Hij werd op de tweede rij van de vrij volle wagen gezet. De politieagenten waren zo druk met betogers arresteren dat ze hem niet in de boeien sloegen of zijn naam noteerden. Terwijl de aandacht van de agenten bij een groep vrouwelijke demonstranten lag, greep hij zijn kans.

Huang sprong uit de wagen en rende op zijn sokken weg van de politie. In de chaos was hij zijn schoenen en bril verloren. Halfblind wist hij een zijweg te vinden, waar een vriend hem verder hielp. Huang nam de bus naar huis en hield zich daar dagenlang verborgen.

Doodsbang dat de politie hem thuis zou komen ophalen, maakte hij een videoboodschap voor zijn vrienden en familieleden. Een goede vriendin moest dit publiceren als hij een bepaalde emoji naar haar zou appen. Dan zou hij namelijk zijn gearresteerd. Hij verbrak het contact met zijn vrienden uit angst dat privéberichten tegen hem gebruikt zouden worden.

Eind november 2022 vonden er in diverse Chinese steden zeldzame protesten plaats tegen het coronabeleid. Het was een periode waarin complete wijken en steden in quarantaine werden geplaatst als één inwoner positief werd getest. Voor mensen die niet in isolatie zaten, was de bewegingsvrijheid ook beperkt. Men moest zich bijna dagelijks laten testen om naar het werk te kunnen of een supermarkt in te mogen.

Bedrogen

De laatste druppel was een brand in Urumqi, de hoofdstad van de regio Xinjiang. De dodelijke slachtoffers hadden volgens de betogers voorkomen kunnen worden. Als de brandweer niet door coronamaatregelen was verhinderd, hadden reddingswerkers iedereen veilig uit het gebouw kunnen halen.

Huang schat dat er zo’n 500 mensen naar Ulumuqi Middle Road kwamen, een straat in Sjanghai die naar Urumqi vernoemd is, om de slachtoffers van de brand te herdenken. Mensen zongen protestliederen en scandeerden „geen lockdown, maar vrijheid”. Ook hielden betogers witte vellen papier zonder protestleuzen omhoog. Het werd het symbool van de demonstraties, die inmiddels bekendstaan onder de naam wittepapierenprotest.

In Sjanghai waren de protestleuzen radicaler dan elders in het land. Er werd geroepen om het aftreden van de Chinese president Xi Jinping en het einde van de Chinese Communistische Partij (CCP). De laatste keer dat dit tijdens een protest op het vasteland in China gebeurde, was in 1989 op het Plein van de Hemelse Vrede. Dat eindigde destijds met een bloedbad.

Sjanghaise betogers vreesden de maatregelen meer dan het virus door de maandenlange lockdown eerder in 2022. Ook op Huang had die periode een blijvende impact. „De overheid heeft ons toen bedrogen. Ze zeiden dat het drie dagen zou duren, maar het heeft bijna drie maanden geduurd. Veel mensen hadden een tekort aan voedsel omdat ze hun appartement niet uit mochten. Mensen zijn overleden omdat hulpverleners door de quarantaineblokkades werden tegengehouden”, zegt hij.

Huang kan nu nog niet geloven dat hij aan de politie heeft weten te ontkomen. Pas toen de regering twee weken na de demonstraties aankondigde dat de maatregelen zouden worden afgeschaft, durfde hij te hopen. Hij had begin 2022 een Duits visum aangevraagd, omdat hij een studie wilde volgen aan de universiteit in Hamburg. Zou dat worden goedgekeurd voordat hij werd gearresteerd?

Dat is gelukt. Om de strenge douane­controle te omzeilen, reisde hij eerst naar Shenzhen, waar hij de grens met Hongkong overstak. Daar stapte hij op het vliegtuig 
naar Europa. Hij had gehoord dat grens-
wachters op die route minder controleerden of iemand politiek werd vervolgd.

Ondermijning

Vanuit Hamburg blijft hij tegen zijn regering demonstreren. „China bevindt zich in de meest duistere periode. Er is geen democratie of vrijheid van meningsuiting”, zegt hij. Hij betaalt een prijs voor zijn activisme. Toen hij voor het eerst met zijn echte naam in internationale media verscheen, moest zijn moeder zich op het politiebureau in Sjanghai melden. Ze werd een uur lang verhoord.

Huang heeft niet de illusie dat hij in staat is haar in de nabije toekomst te zien. „Ze 
hebben mijn ouders verteld dat ik schuldig ben aan „ondermijning van het regime”. Als ik nu terugga, dan zou dat rampzalige gevolgen hebben”, vertelt hij. Bij veroordeling kan hij zeven tot tien jaar celstraf krijgen.
<InlineImage imgUrl=“https://images.rd.nl/fill/w:2500/h:2500/plain/https%3A%2F%2Ferdee-prod-bucket-s3-001.ams3.cdn.digitaloceanspaces.com%2F19901359_81d143b92c.JPG” caption=““Landverrader Xi Jinping” staat er op het spandoek. beeld NCHRD” alt=“19901359.JPG” />

Mensenrechtenorganisaties durven geen schatting te geven over het aantal mensen dat werd gearresteerd. Een groot deel van de demonstranten is vrij snel weer vrijgelaten, zo merkt Maya Wang van Human Rights Watch op. „Uit deze relatief lichte reactie blijkt dat de regering bereid was om de coronamaatregelen te versoepelen. Ze wilde zich de woede van het volk niet op de hals halen”, zegt Wang. Volgens de China-directeur van Amnesty, Sarah Brooks, is het een trend dat China jonge activisten na een korte arrestatie weer vrijlaat. „De regering wil een huiveringwekkend signaal sturen. Namelijk: als dit je eerste keer is, moet je het niet wagen om zoiets nog eens te doen”, vertelt Brooks. Die boodschap is bij veel jongeren effectief.

Een betoger in Peking durft niet met zijn naam in de krant omdat hij nog steeds onder surveillance staat. Eén misstap kan beteke­nen dat hij opnieuw gearresteerd wordt. Vorig jaar ging hij met vrienden naar de Liangma-rivier in de Chinese hoofdstad om daar met witte vellen papier te demonstreren. Aanvankelijk leek het alsof hij niet in de problemen zou komen. Half januari werd hij alsnog aangehouden.

Afluisteren

Hij vertelt fluisterend in een drukke bar, om het risico op afluisteren te verkleinen, over zijn ervaring. Hoe de politie achter zijn identiteit is gekomen? Hij heeft een sterk vermoeden. „Een vriend had op Telegram een groep aangemaakt met daarin het tijdstip, de plaats en een oproep om te komen. Ik was zo dom om met mijn eigen telefoonnummer in de groep te gaan.”

Zijn vriend werd twee weken voor hem gearresteerd, ze werden een maand later op dezelfde dag vrijgelaten. „Ik heb Chinees Nieuwjaar niet met mijn familie kunnen vieren, omdat ik toen in de gevangenis zat.” Voor de demonstraties had hij een goede, stabiele baan die hem de rest van zijn leven met gemak had kunnen onderhouden. Toen zijn baas achter zijn activisme kwam, werd hij ontslagen. Nu werkt hij als freelancer in een andere industrie.

Desondanks heeft hij geen spijt dat hij naar de rivier is gegaan. „We vertrouwen de Chinese regering niet meer, dat hebben we ze laten weten.” Hij is cynisch over de toekomst van zijn land en die van de jonge generatie. Nog zachter dan eerst fluistert hij: „China zal nooit democratisch worden. Maar ik heb niets meer te verliezen, ze hebben alles al van mij afgepakt.”

Niet alle betogers zijn binnen een paar weken na aanhouding weer vrijgelaten. De 20-jarige Kamile Wayit zit een celstraf uit. Deze Oeigoerse vrouw had op het Chinese socialemediakanaal WeChat een video van de protesten gedeeld. Niet veel later werd haar vader door de politie gebeld. Kamile haalde geschrokken de post direct van haar WeChat. Haar vader had tussen 2019 en 2021 in een zogenaamd heropvoedingskamp gezeten.

Ze was op de universiteit aan haar eerste jaar begonnen en ging voor de wintervakantie terug naar haar geboorteplaats Atush. Daar werd ze door de lokale politie aangehouden. Het heeft maanden geduurd voordat de familie meer over haar arrestatie leerde.

Haar broer woont in de Verenigde Staten en heeft van daaruit druk uitgevoerd om meer details over haar arrestatie los te krijgen. Via journalisten van The Economist en RFA Uyghur kreeg hij uiteindelijk te horen dat Kamile veroordeeld is tot een celstraf van drie jaar wegens het „promoten van extremisme”.

Voor zover bekend is zij een van de weinige veroordeelden. Vermoedelijk komt dat door haar etniciteit. „We hebben geen harde bewijzen, maar wat haar van andere zaken onderscheidt, is dat ze Oeigoerse is”, zegt Brooks van Amnesty.

Brugman

Over het lot van vier Tibetaanse vrouwen is weinig bekend. Delha, Dechen, Zamkar en Kalsang Dolma deden vanuit Chengdu aan het wittepapierenprotest mee. Net als Kamile werden zij gearresteerd toen zij naar hun geboorteplaats terugkeerden.

Vanuit Duitsland roept de gevluchte Huang op tot hun vrijlating. Hij benadrukt daarnaast het belang van ”Brugman”. Peng Lifa hing vorig jaar oktober aan een loopbrug in Peking twee spandoeken op. In rode Chinese karakters eiste de eenzame betoger het einde van het strenge coronabeleid en de afzetting van „landverrader Xi Jinping”.

Peng werd direct gearresteerd, maar zijn eisen inspireerden de protestleuzen in november. „Het wittepapierenprotest is met hem begonnen. Ik roep de autoriteiten op om hem vrij te laten”, zegt Huang. Nu de laatste coronamaatregelen zijn afgeschaft is de belangrijkste eis ingewilligd.

Huang droomt van een democratisch China, al denkt hij dat dat nog heel lang zal duren. „Tijdens de protesten hebben we een zaadje geplant. Hopelijk kan het ooit tot een boom uitgroeien”, zegt hij.

De naam van de anonieme betoger uit Peking is bekend bij de hoofdredactie van Trouw.