Elburger raadsleden stonden maandagavond raar te kijken. Demonstranten van Kick Out Zwarte Piet en Extinction Rebellion (XR) besloten even na 19.30 uur pontificaal in het midden van de raadszaal te gaan zitten en dat twee uur lang vol te houden. Met hun zitblokkade vroegen ze aandacht voor de Sinterklaasintocht van zaterdag, waar volgens hen Zwarte Pieten bij aanwezig zouden zijn. Volgens de gemeente klopt die aantijging niet. Elburg zou de pieten juist voor het eerst dit jaar alleen van roetvegen voorzien.

Dinsdag op Schiphol kreeg niet de gemeente Elburg, maar Israël de zwarte piet toegespeeld. Honderden demonstranten vroegen door middel van een urenlange zitblokkade aandacht voor de Palestijnse zaak. Ze willen dat Israël meer humanitaire hulp doorlaat en eisen een staakt-het-vuren. De actie staat niet op zichzelf. De afgelopen maand demonstreerden honderden mensen zittend in de stationshallen van Rotterdam, Utrecht en Amsterdam Centraal.

Hoewel de sit in aan populariteit lijkt te winnen, is de demonstratievorm allesbehalve nieuw, zegt campagnedeskundige Peter Kodde. „In het oude Egypte waren er al zitblokkades.” Slechte arbeidsvoorwaarden waren destijds de reden voor protest. „Bouwvakkers legden hun werk neer en zaten op de bouwplaats van een tempel in aanbouw”, vertelt Kodde.

Woedende werkmannen werden boze burgers, maar aan de sit in zelf veranderde weinig. „Wie weinig macht en middelen heeft, zoekt naar een andere manier om druk uit te oefenen. Fysiek met je lijf in de weg zitten blijkt dan een heel nuttig alternatief”, legt Kodde uit. De ingrediënten voor een succesvolle zitblokkade zijn dan ook simpel. „Het gaat vooral om de juiste plek op het juiste tijdstip”, zegt de deskundige. Een warme trui, matje om op te zitten en wat eten en drinken zijn volgens hem ook geen overbodige luxe. „En dan komt het aan op volhouden.”

De zitblokkade is bovendien een demonstratievorm die de autoriteiten voor een dilemma stelt. „Zitten is een niet-dreigende houding. Knuppel je als machthebber de vreedzame demonstranten letterlijk weg, dan sta je er lelijk op.” Voor de autoriteiten is de reactie op zo’n sit in dan ook een ingewikkelde. „Het vraagt om tact”, weet Kodde. „Dat zag je bij de snelwegblokkade van XR. De demonstranten werden vaak niet weggeslagen, maar weggedragen.”

Dat sit ins hun nut bewezen hebben, bewijst de geschiedenis. Onder meer de Amerikaanse burgerrechtenbeweging van Martin Luther King maakte er veel gebruik van. „Zwarte mensen gingen in cafés zitten waar alleen witte mensen mochten komen. Door een veelheid van dit soort acties is uiteindelijk in het zuiden van de VS de rassenscheiding afgeschaft.” Ook de leden van de antikernenergiebeweging bleken in de jaren zeventig bedreven zitters. Door zich te nestelen op de spoorlijn wisten ze menig kerntransport tegen te houden.

Het voordeel van de zitblokkade is die het nagenoeg altijd vreedzaam is, zegt Bert Klandermans, emeritus hoogleraar sociologie. „Een club als XR is zich bewust van die kracht. Ze zien geweld als de rode lijn waar ze niet over mogen gaan. Doen ze dat wel, dan keert de publieke opinie zich veel sneller tegen hen.”

De kracht van het ‘bezitten’ van openbare plekken is volgens Klandermans dat het „erg irrritant” is. „Je dwingt een bestuurlijke partij om kleur te bekennen. En als een autoriteit de situatie wil oplossen, móet hij iets doen: of de wensen inwilligen of hard ingrijpen.” Dat laatste is volgens de emeritus hoogleraar vaak niet verstandig en komt dan ook weinig voor. „De meeste bestuurders denken: laat ze maar zitten.”

De reden dat activistische organisaties kiezen voor een sit in heeft volgens Klandermans vooral met aantallen van doen. „Een sit in kan al effectief zijn met 25 mensen. Een demonstratiemars met 25 man stelt echter niks voor.”