Er is een kloof tussen wat christelijke jongeren op zondag horen in de kerk en wat ze dagelijks doen op hun telefoon. Dat concludeert Jeroen van der Laan, onderwijsadviseur mediawijsheid bij het Hoornbeeck College. Hij onderzocht het mediagedrag van christelijke jongeren.
Van der Laan kwam erachter dat meer dan een derde van de onderzochte jongeren een abonnement heeft op een streamingsdienst als Netflix of Videoland. Bij jongeren boven de 18 jaar is dat zelfs een meerderheid. Ze gebruiken de aanbieders met name voor het bekijken van speelfilms, zoals de gewelddadige Zuid-Koreaanse serie Squid Game. Het toegenomen gebruik van Netflix in de reformatorische achterban ziet Van der Laan als de meest opvallende trend vergeleken met de resultaten uit zijn eerdere onderzoeken.
De onderwijsadviseur wilde niet alleen weten hoe vaak tieners YouTube of Netflix gebruiken, maar ook wat ze kijken. „Ik wilde een blik achter de schermen krijgen. Dat had ik in mijn eerdere onderzoeken voor Driestar hogeschool en Hoornbeeck nog niet gedaan.”
Het Hoornbeeck Kenniscentrum publiceert de studie woensdag in het kader van de Week van de Mediawijsheid – die plaatsvindt van 10 tot en met 17 november. Aan het onderzoek deden ruim 3000 jongeren mee in de leeftijd van 13 tot 21 jaar. Het grootste deel van de ondervraagden zit op het mbo of het voorgezet onderwijs en komt uit een van de reformatorische kerken. Het gaat volgens Van der Laan om een „dwarsdoorsnede van de Biblebelt”. Onder de respondenten zijn wel meer vrouwen (70 procent) dan mannen.
De studie is bedoeld als inspiratiebron om jongeren verstandiger met media om te laten gaan, maar moet ook handvatten bieden aan docenten en opvoeders om in gesprek te gaan met tieners over mediagebruik.
Wat zijn de meest opvallende uitkomsten van dit onderzoek?
„Ik vind dat een behoorlijk grote groep jongeren zogeheten mediawijze interventies uitvoert. Zo heeft 51 procent van de deelnemers de notificaties op de telefoon uitgezet en 57 procent gebruikt een app om inzicht te krijgen in schermtijd. Dat heeft me positief verrast.
Aan de andere kant stemden de reacties op een stelling over de Tien Geboden mij somber. Slecht een derde van de jongeren probeert de wet van God als uitgangspunt te nemen bij hun online gedrag. Het overgrote deel heeft daar nog nooit over nagedacht. Dat vind ik teleurstellend.”
In hoeverre geeft deze uitkomst iets weer van de kloof tussen de boodschap in de kerk en het leven en gedrag van jongeren?
„Dat wat veel jongeren op hun telefoon doen, heeft voor hen weinig relatie met wat de dominee op zondag vanaf de preekstoel zegt. Ze zien bijvoorbeeld gewelddadig of onzedelijk gedrag dat in het echte leven van opvoeders niet mag en niet volgens de Tien Geboden is. Digitaal lijkt er een ander afwegingskader te zijn. Terwijl de wet van God het gemeenschappelijk normenpatroon van onze achterban zou moeten zijn.”
Hoe is die kloof te overbruggen?
„Ik denk dat opvoeders thuis, op school en in de kerk de Tien Geboden nog concreter moeten maken. Neem bijvoorbeeld het zevende gebod. Een dominee zou best eens mogen vragen welke foto’s jongeren online delen en welke daarvan een grens overgaan. Of welk gevoel sommige beelden bij anderen kunnen opwekken. Stel heldere vragen en geef concrete handvatten. Verval niet in algemeenheden door alles op sociale media als zondig gedoe weg te zetten. Dan ben je de jongeren kwijt. En geef als opvoeders vooral zelf het goede voorbeeld. Hoeveel tijd ben je online als ouder en wat laat je daarmee zien?”
De onlinewereld van jongeren is constant in beweging, hoe belangrijk is het dat opvoeders op de hoogte zijn van sociale media als Snapchat, TikTok en BeReal?
„Als je als ouders niet weet wat Snapchat is, is het vrijwel onmogelijk om het goede gesprek te voeren. Ik bedoel niet dat je als ouders allemaal een account op deze kanalen moet hebben, maar verdiep je er wel in, door bijvoorbeeld een paar uitlegfilmpjes te kijken. Opvoeders zijn soms bang dat ze jongeren niets meer kunnen leren op mediagebied, maar daar ben ik het absoluut niet mee eens. Tieners zijn misschien wel handiger met de techniek, maar ouderen kunnen door hun levenservaring bagage meegeven om verstandig met media om te gaan.”
Jongeren volgen YouTubers met name omdat ze grappig en leuk zijn. Wat zegt dit over de behoefte van tieners?
„Amusement en tijdverdrijf zijn de belangrijkste redenen voor jongeren om op hun telefoon bezig te zijn. Ik ben eigenlijk nog blij dat ze YouTubers vooral grappig en leuk vinden. Als ze met name geïnteresseerd zouden zijn in hun opvattingen of zich verwant zouden voelen aan hun leven, zou ik dat nog zorgelijker vinden. Uit het gedrag van veel YouTubers blijkt een volledig seculier wereldbeeld.”
Uit het onderzoek blijkt dat hoe ouder jongeren zijn, hoe meer mediawijze interventies ze uitvoeren. Hoe verklaart u dat?
„Jongeren van 16 tot 20 jaar zijn beter in staat om te reflecteren op hun eigen gedrag en dus ook op hun mediagebruik dan jongeren van 12 tot 15 jaar. Ik hoop daarnaast ook dat hier wat kleine vruchten te zien zijn van het feit dat we in onze achterban steeds meer aandacht geven aan mediawijsheid.”
Ruim 59 procent van de jongeren wil minder online zijn. Welk advies geeft u hen?
„Het begint met inzicht. Hoeveel tijd besteed ik aan verschillende sociale media? Er bestaan handige apps die informatie geven over schermtijd. Ga daarna aan de slag met interventies, zoals je telefoon wegleggen, apps verwijderen, notificaties uitzetten of alternatieve tijdsbesteding zoeken.
Het gaat om het aanwennen van routines om minder online te zijn. Als mijn telefoon op mijn nachtkastje ligt als wekker, weet ik bijna zeker dat ik hem ’s morgens pak om berichtjes te lezen. Als ik een wekker koop, weet ik bijna zeker dat dat niet gebeurt. Zo simpel is het in mijn ogen.”