De berichtgeving rond de toedracht van de explosie bij het Al-Ahli Arab ziekenhuis dinsdagavond was „redelijk stellig”, zegt Alexander Pleijter, docent aan de Universiteit Leiden en expert in onlinejournalistiek en factchecking. „Journalisten proberen wel voorzichtig te zijn door informatie aan een bron toe te schrijven, maar veel lezers zullen zo’n bewering toch zien als feitelijk nieuws. Omdat het van een betrouwbaar nieuwsmedium komt, gaan ze ervan uit dat het klopt.”

Pleijter vindt dat media terughoudender hadden moeten zijn, door bijvoorbeeld meer te benadrukken dat de informatie nog prematuur is. „Zeker als die komt van een partijdige bron als Hamas, die onderdeel van het conflict is.” Die terughoudendheid zag de universitair docent pas later opduiken. „Met name de volgende dag zag je verhalen langskomen als: ”Dit is wat we tot nu toe weten over het bloedbad”. Het is belangrijk dat nieuwsmedia vertellen hoe zeker ze van hun zaak zijn.”

Schamen

Ook radio- en televisiepresentator Andries Knevel vindt dat veel media dinsdagavond te stellig waren over de toedracht van de explosie. Kranten moeten zich „schamen” over de „volstrekt onverantwoorde wijze van berichtgeving” over de explosie, twitterde de presentator woensdag. Alleen de Telegraaf, het RD, het ND en GeenStijl deden het volgens hem op de juiste manier.

„Veel media namen snel en klakkeloos de berichten van Hamas over”, licht hij vrijdagmiddag desgevraagd toe. „Ze hadden ook andere opties moeten openlaten.”

Minder kritisch is Johan Snel, historicus en docent journalistiek aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). Hij vindt het wel begrijpelijk dat bijvoorbeeld de NOS de Palestijnse versie van het verhaal overnam. „Je begint met de meest voor de hand liggende verklaring. Ook bevestigde het Israëlische leger in eerste instantie die lezing. Dan moet je het doen met de enige verklaring die er op dat moment was, en die luidde dat een Israëlische bom de explosie veroorzaakte.”

Die verklaring is helemaal niet zo voor de hand liggend, zegt Knevel. „Van Israël verwacht je niet dat het ziekenhuizen bombardeert. Ook was het vreemd dat al binnen een halfuur na de explosie het bericht naar buiten kwam dat er zo’n 500 mensen waren omgekomen. Dat is puur een propagandagetal, want niemand weet dat zo snel.”

Knevel is blij dat verschillende kranten inmiddels hebben toegegeven dat ze fouten hebben gemaakt bij de berichtgeving over de explosie, zoals de NOS, NRC en de Britse nieuwszender BBC. Zo zei Giselle van Cann, hoofdredacteur van NOS nieuws, woensdag bij ”Dit is de Dag” dat de bewoordingen van het eerste bericht over de explosie zorgvuldiger hadden gekund. Tegelijk zei ze dat mensen hier geen agenda achter moeten zoeken. „Mensen hebben al snel sterke emoties als ze iets missen.”

Knevel is beducht voor de gevolgen van de eenzijdige mediaberichten wereldwijd. „De avond van 17 oktober heeft iets losgemaakt bij critici van Israël wat verstrekkende gevolgen kan hebben.”

Kwade genius

Feit is dat de eerste indruk vaak blijft hangen. Dat maakt de impact van berichtgeving groot, waarschuwt de Leidse onderzoeker Pleijter. „Het leidt tot verharding van standpunten, vooral bij mensen die hun gelijk bevestigd zien. En nog harder gaan roepen dat Israël de kwade genius in het conflict is. Met dat in het achterhoofd kunnen media niet genoeg benadrukken dat hun informatie maar uit één bron komt en nog niet bevestigd is.”

Die slagen om de arm vindt Pleijter ook voor de reputatie van journalisten van belang. „Zet het vertrouwen in nieuwsmedia niet onnodig op het spel. Wees zo transparant mogelijk over wat je hebt kunnen checken.”

Nieuwsuur, onderdeel van de NOS, kwam woensdagavond met een reconstructie van de explosie bij het ziekenhuis. Daarin legt defensiespecialist Peter Wijninga van het Haags Centrum voor Strategische Studies uit dat een Israëlische luchtaanval onwaarschijnlijk is, omdat er geen kraters op de parkeerplaats te zien zijn.

Een andere deskundige, Foeke Postma van het netwerk voor onderzoeksjournalistiek Bellingcat, schat dat er bij de explosie geen 500, maar ‘slechts’ 30 tot 50 slachtoffers zijn gevallen.

Heeft het wel zin om nieuwsberichten achteraf te nuanceren? CHE-docent Snel vindt van wel. „Aan de beeldvorming verander je als journalist niet zo veel. Die ontstaat ondanks of dankzij wat je doet. Toch is nadere reflectie door experts buitengewoon belangrijk. Dat is een kerntaak van de journalistiek. Het is logisch dat duiding pas later komt. Deskundigen hebben tijd nodig om zich in een kwestie te kunnen verdiepen.”