Stoptober is samen 28 dagen stoppen met roken in oktober, luidt de campagneslogan. Hoog tijd dat de overheid daaraan meer meehelpt, vindt Brigit Toebes, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het staat iedereen vrij om wel of niet te roken. Maar dat recht op persoonlijke keuzevrijheid heeft te veel nadruk gekregen, stelt Toebes. „Het recht op gezondheid is minstens zo belangrijk. De overheid moet niet alleen de vrijheid beschermen. Hoe vrij ben je wanneer je als kind met roken in aanraking komt en wanneer je door sociale druk mee gaat doen? Dat gebeurt met name in bevolkingsgroepen met een lager inkomen en een lager opleidingsniveau. De overheid zou hen moeten helpen.”

En hoe vrij is iemand die verslaafd is geraakt? Mensen maken niet altijd de goede keuzes, stelt Toebes. „De overheid heeft de plicht haar onderdanen te beschermen. Informatie geven over de schadelijkheid van tabak is niet afdoende; je moet de mogelijkheid tot ongezonde keuzes wegnemen. Kinderen zouden bijvoorbeeld niet met tabak in aanraking moeten komen. Ze moeten nergens zien dat er rookartikelen worden verkocht. Australië is daar al behoorlijk ver in; kinderen weten daar nauwelijks wat een sigaret is.”

Er is ook in Nederland al veel bereikt, stelt de Groningse wetenschapper. „Maatregelen rond de vier P’s –prijs, product, plaats en promotie– hebben effect gehad: de afgelopen vijf jaar is het roken met zo’n 5 procent verminderd. Sigaretten zijn duurder geworden, minder makkelijk verkrijgbaar en de promotie is aan banden gelegd. De sociale norm is ook veranderd: roken is minder populair geworden.”

Vapen

Er moet echter nog veel meer gebeuren, vindt Toebes. Ze noemt Nieuw-Zeeland als voorbeeld. Daar kwam de overheid met een wetsvoorstel dat het voor jongeren die na 2007 zijn geboren onmogelijk maakt tabak te kopen. Daarmee hoopt de regering in 2025 een rookvrije generatie te bewerkstelligen. „Nederland zou ook zoiets kunnen besluiten. Roken veroorzaakt niet alleen longkwalen, maar ook diabetes en hart- en vaatziekten. Tabak heeft in de 20e eeuw voor meer dan 200 miljoen doden gezorgd. Jaarlijks overlijden er in Nederland 20.000 mensen aan de gevolgen van het roken.”

Zorgelijk noemt de hoogleraar de populariteit van het vapen – het roken van een elektronische sigaret. „Bepaalde stoffen die in tabak zitten, ontbreken in de e-sigaret, maar nicotine zit er wel in. Die werkt verslavend, en daarmee wordt vapen een opstapje naar de gewone sigaret. Veel e-sigaretten komen uit China; wie weet wat er daar aan rommel wordt toegevoegd.”

Sinds zondag mogen er geen e-sigaretten met smaakje meer worden verkocht. „Framboos, aardbei, perzik, dat mag allemaal niet meer. Hoe crimineel ben je als fabrikant wanneer je daarmee kinderen tot roken wilt verleiden? Het probleem is dat de industrie elke keer iets nieuws bedenkt. Als overheid loop je daar voortdurend achteraan. Het is dweilen met de kraan open. Er moeten zoveel mogelijk rechtszaken tegen de tabaksindustrie worden aangespannen, zodat fabrikanten hun verantwoordelijkheid nemen.”

Alcohol

Toebes wil het niet alleen over roken hebben. „Er is ook steeds meer bekend over de schade die alcohol aanricht. Eerder werd gedacht dat een beetje alcohol geen kwaad kon en dat alleen overmatig drankgebruik schadelijk is. Maar de Wereldgezondheidsorganisatie heeft nu gezegd dat elk glas er één te veel is. Er is dus geen veilig gebruik van alcohol.”

Lees ook

„Rookvrije generatie verder weg dan ooit”

Daar zou de overheid consequenties uit moeten trekken. „Alcohol is te makkelijk verkrijgbaar. Het zou in elk geval uit de supermarkt moeten verdwijnen. Ook de promotie moet aan banden worden gelegd. De alcoholindustrie koopt influencers om, zodat ze het drankgebruik onder jongeren bevorderen. De industrie heeft zichzelf wel aan bepaalde afspraken gebonden, maar wordt daarin te veel vrijgelaten. De overheid zou het heft in handen moeten nemen.”

Dat is volgens Toebes lastiger dan de aanpak van roken. „In onze samenleving is alcohol de smeerolie van de gezelligheid. Sinds ik zelf geen alcohol meer drink, valt me de uitgestrekte arm op: het gebaar waarmee obers je een glaasje champagne aanreiken, alsof het vanzelfsprekend is dat je meedoet. Zelfs bij de kapper en in kledingwinkels wordt het een gewoonte mensen drank aan te bieden.”

In de voorlichting over de schadelijke effecten van alcohol is nog een grote slag te maken, vindt de rechtswetenschapper. „Steeds meer onderzoek laat een verband tussen alcoholgebruik en het ontstaan van kanker zien. Het is de vraag hoeveel mensen dat weten.”

De ontwikkelaars van wetgeving houden zelf ook wel van een glaasje en zullen daarom niet zo snel maatregelen nemen, veronderstelt Toebes. „Er wordt steevast op gewezen dat drooglegging, zoals vroeger in Amerika, niet werkte. Een totaalverbod op alcohol gaat ook wel erg ver, maar het is wel goed het aantal verkooppunten te beperken en een strenger reclameverbod te overwegen.”

De meer dan 180 landen die deelnemen aan 
het Tabaksontmoedigingsverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie spraken af dat de tabaksindustrie niet mag worden betrokken bij de wetgeving over roken. „Zo’n afspraak zou er ook voor alcohol moeten komen.”

Stoptober is in 2012 in Engeland opgezet. Nederland doet sinds 2014 mee en hoopt dit jaar de 500.000e stopper te noteren. Via een app en sociale media worden stoppers aangevuurd vol te houden, en 70 procent doet dat ook. Wie 28 dagen niet rookt, is succesvol, is de boodschap van de campagne. Vier weken blijkt genoeg om de positieve effecten van stoppen met roken duidelijk te maken. Bovendien zijn de ergste ontwenningsverschijnselen dan achter de rug. „Als je meedoet, vergroot je je kans met maar liefst 5 keer om voorgoed te stoppen met roken”, meldt de campagnewebsite. „Stel je voor hoe geweldig het zou zijn om die vrijheid en gezondheid te ervaren en om elke dag vol energie te leven.”

• Voor de volhouders is er de website alledagennietroken.nl.
• Stoptober.nl