Boos en machteloos, zo voelde Van den Berg zich meer dan eens tijdens haar bezoeken aan 23 ongedocumenteerde ouderen. Ze komen uit landen zoals Suriname, Ghana, Nigeria, Cuba, Pakistan en Iran. De een kwam hier om te werken, de ander om asiel aan te vragen. Inmiddels zijn ze vele jaren in Nederland, maar zonder verblijfsvergunning.

Van den Berg zocht hen op, onder meer in de Pauluskerk in Rotterdam, in een noodopvang in Utrecht en een locatie van de Groningse Stichting Inlia. Niet iedereen vond (tijdelijk) onderdak bij dergelijke organisaties. De 67-jarige Herme Severo, die in 2003 Colombia ontvluchtte, is dakloos. Hij slaapt meestal in een kelder bij een kennis, tussen de bezems en schoonmaakspullen.

De vraag welke ontmoeting haar het meest bijbleef, vindt Van den Berg lastig te beantwoorden. Uiteindelijk noemt ze toch het echtpaar uit Sri Lanka. Twee oude mensen, schuifelend achter een rollator. „Ze hebben geen idee wat de stand van zaken is met betrekking tot hun procedure. Een gebroken echtpaar, vast in het systeem”, schrijft de fotograaf in een korte begeleidende tekst.

Ze vertelt dat de man parkinson heeft en dementerend is. „De vrouw is ook ziek. Ze verblijven in een opvanglocatie, maar moeten eigenlijk naar een verpleeghuis. Ze hebben goede medische zorg nodig.”

Overleven

Veel van de geportretteerden kampen met medische klachten. De 70-jarige Ruth Jacob uit Pakistan bijvoorbeeld, die twintig jaar geleden naar Nederland vluchtte, vier keer asiel aanvroeg, maar geen verblijfsvergunning kreeg. „Gezondheidsproblemen spelen haar parten. Een openhartoperatie, vier stentplaatsingen, diabetes en depressiviteit”, schrijft Van den Berg. „Vanwege haar gezondheid staat op haar ID-kaart ”niet uitzetbaar”, maar ze mag ook niet in Nederland blijven.”

Het viel de fotograaf op dat velen „vroeg oud zijn”. „Ze moeten overleven, kampen met stress. Dat veroorzaakt fysieke klachten. Nogal wat mensen hebben diabetes. Ik sprak daarover met een arts. Hij zei dat het constant moeten overleven en een ongezonde leefstijl diabetes kunnen veroorzaken.”

Van den Berg, die onder meer voor NRC werkt, is „al heel lang bezig om mensen die migreren, hierheen vluchten zichtbaar te maken”. Het gaat haar om „het menselijke verhaal achter de cijfers”. Degenen die in dit boek naar voren komen, vormen volgens haar „de meest kwetsbare groep”.

Open grenzen

Sommigen dienden meer dan eens een asielverzoek in, dat telkens werd afgewezen. De vraag of ze daarom niet uit Nederland hadden moeten vertrekken, laat Van den Berg in het boek rusten. „Veel mensen kunnen niet terug naar het land van herkomst, omdat dat land hen niet toelaat”, zegt ze desgevraagd. Persoonlijk is ze overigens een voorstander van open grenzen. „Dan zou er circulaire migratie plaatsvinden, zoals wij in het westen bevoorrecht zijn om ook heen en weer het continent over te reizen.”

In haar boek kregen portretten een plek, maar ook foto’s die iets laten zien van het dagelijks leven van de ongedocumenteerde ouderen: in een kale kamer, in de keuken, op bed of op straat. Hun problemen kon Van den Berg niet oplossen, maar ze deed wat ze als fotograaf wél kon doen: de „groeiende groep oudere ongedocumenteerden” een gezicht geven. „Fotografie is een middel om mensen het gevoel te geven dat ze gezien worden. En dat wil toch iedereen?”

Ongedocumenteerd en op leeftijd, Mona van den Berg; uitg. Jurgen Maas; 144 blz.; € 25,-