Slavernij werd door veel predikanten, zendelingen en missionarissen met de Bijbel in de hand goedgekeurd, zo wordt in de kerk „voor elkaar en voor het aangezicht van God” beleden. „We zijn niet opgekomen voor rechtvaardigheid en voor de vrijheid van zusters en broeders”, zegt dr. R. de Reuver, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). „Ook de kerken hebben deelgenomen aan de slavernij door uitbuiting van tot slaaf gemaakte mensen.”

De dienst, belegd door de Raad van Kerken, staat vooral in het teken van „verzoening en vernieuwing”. Het is dan ook de vooravond van Ketikoti, het herdenken en vieren van de afschaffing van de slavernij. Nederland schafte de slavernij 150 jaar geleden daadwerkelijk af. Dat gebeurde formeel al in 1863, maar veel slaven moesten nog tien jaar doorwerken.

Kyrie

De Nederlandse slavenhandel leidde tot duizenden slachtoffers. Zij, en „het onnoemlijke leed dat hen is aangedaan”, worden deze vrijdagavond met een minuut stilte herdacht. Dan klinkt het ”Kyrie”: „Heere, ontferm ons.”

Dr. De Reuver: „We belijden dat we ook vandaag te weinig doen tegen huidige vormen van slavernij, racisme en discriminatie.” Opnieuw wordt het ”Kyrie” gezongen.

Voor in de eeuwenoude kerk op de Dam staan zeven vazen, waaraan in kaarsvet gedompelde bloedpeertjes hangen. Ze verbeelden de tranen van mensen. Daarbij: distels, als teken van ontluistering van woede, maar ook gele bloemen, als licht in de duisternis.

De kerken spreken de hoop uit dat ze kunnen meehelpen aan de „heilzame verwerking” van het slavernijverleden, aan de tranen die vloeiden. „Zend ons Uw Geest, Die ons vernieuwt en verzoent”, vervolgt het gebed. „Dat wij stappen kunnen zetten op de weg naar genezing en herstel.”

Papiaments

De Schrift wordt gelezen in talen van voormalige Nederlandse koloniën. Eerst Jesaja 42:1-9, over de „zachtmoedige Dienaar Die op aarde recht doet”, in het Sranan Tongo, een taal uit Suriname. Even later klinkt Mattheüs 6:7-15, het Onze Vader, in het Papiaments, de taal die op de Caraïbische eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao worden gesproken.

Daarna houden de Surinaamse rooms-katholiek dr. Duncan Wielzen uit Den Haag en de Amsterdamse protestantse predikant ds. Rosaliene Israël samen, elkaar afwisselend, een overdenking.

„Dit is een historische plek”, zegt dr. Wielzen, terwijl hij de kerk rondkijkt. „Het verleden komt hier heel tastbaar dichtbij.” Hij verwijst naar het praalgraf van de zeventiende-eeuwse admiraal Michiel de Ruyter en de vorig jaar geplaatste gedenksteen voor de Afro-Surinaamse activist en verzetsman Anton de Kom. „Ik stam af van tot slaaf gemaakt voorouders.”

Ds. Israël wil de ogen niet langer sluiten voor de doorwerking van het slavernijverleden in het heden, zet ze. Tegen dr. Wielzen: „Ik sta niet tegenover jou, maar naast jou. Samen kunnen we stappen zetten.”

Dr. Wielzen wil zich laten „inspireren door Gods Woord, als bron van geloof hoop en liefde”. Voor ds. Israël helpt het bidden van het Onze Vader om „af te stemmen” op Gods wil. „Wat ik vandaag doe of laat, kan verschil maken in recht of onrecht.” Ze wil „tranen laten voor een nieuw begin”.

Verklaring

In de Raad van Kerken zijn veertien kerkgenootschappen verenigd, waaronder de PKN, de Remonstrantse Broederschap, de Rooms-Katholieke Kerk en de Oud-Katholieke Kerk. De raad trok tien jaar geleden al het boetekleed aan voor de betrokkenheid van christenen bij de slavenhandel. Ook toen werd uitgesproken dat „theologie in bepaalde omstandigheden is misbruikt om slavernij te rechtvaardigen”.

De rooms-katholieke bisschoppen gaven eerder deze maand een verklaring uit, waarin ze „elke vorm van slavernij” veroordeelden. Ze erkenden dat „ook katholieken mensen tot slaaf hebben gemaakt” en aan slavenhandel hebben deelgenomen.