„Het lijkt wel of we hier op Mars leven”, begint Kacowicz het telefoongesprek. Hij is net in Washington DC aangekomen, waar al dagenlang een roodachtige floers over de stad hangt. Het gevolg van de tientallen bosbranden die in buurland Canada woeden. De westenwind voert rook en stof naar de oostkust van de Verenigde Staten en hult grote gebieden in een surrealistische gloed.

De Israëlische hoogleraar studeerde politieke wetenschappen aan de prestigieuze Princeton University en doceert al dertig jaar internationale betrekkingen aan de Hebreeuwse universiteit in Jeruzalem. Hij bekleedt tevens de Chaim Weizman leerstoel internationale betrekkingen aan de Georgetown University in de Amerikaanse hoofdstad.

Op de vraag hoe hij de huidige staat van de wereld beoordeelt, schiet de wetenschapper in de lach. „Ik heb een Zuid-Amerikaanse achtergrond én ik ben Israëliër. In beide delen van de wereld weten we een klein beetje wat chaos is. Dus ik ben heus wel wat gewend. Maar alles overziend, moet je zeggen dat we er een behoorlijke puinhoop van hebben gemaakt.”

Dan serieus: „We leven in het tijdperk na de Koude Oorlog. Dat brengt veel onzekerheid met zich mee. Veel oude zekerheden zijn verdwenen en de traditionele machtsverhoudingen in de wereld zijn al lange tijd aan het verschuiven. Tekenend is voor mij dat de Amerikaanse regering van president Joe Biden openlijk de gedachte heeft uitgesproken om de samenstelling van de VN-Veiligheidsraad tegen het licht te houden omdat die niet langer de realiteit in de internationale gemeenschap weerspiegelt.”

Hoe ziet u die realiteit?

„Die is eigenlijk een beetje paradoxaal. Aan de ene kant zien we ons geconfronteerd met enorme wereldwijde uitdagingen die juist te maken hebben met het feit dat de globalisering zo is toegenomen. Die vragen dus ook bij uitstek om internationale samenwerking. Neem bijvoorbeeld de coronapandemie en het vraagstuk van klimaatverandering.

Aan de andere kant zien we ook bijna het tegenovergestelde gebeuren. Ondanks alle vraagtekens die je bij de Amerikaanse betrokkenheid en invloed kunt plaatsen, hebben de Verenigde Staten nog steeds het idee dat ze zich op een of andere manier over deze planeet moeten ontfermen. Tegelijkertijd is er sprake van een enorme competitie met China. En de opkomst van regionale grootmachten. Eerder waren dat, behalve Rusland en China, de opkomende economieën van Brazilië, India en Zuid-Afrika, maar tegenwoordig moet je ook staten als Turkije en Saudi-Arabië tot die categorie rekenen. We zitten nog altijd in de overgangsfase van een bipolaire wereld –met de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten als supermachten– naar een nieuwe globale machtsverhouding.”

Hoe zal die eruitzien?

„De nieuwe verhoudingen zijn nog tamelijk onduidelijk. Als ik mijn Amerikaanse collega’s beluister, dan gaan zij er vrij algemeen vanuit dat de wereld zich richting een unipolaire structuur beweegt, met de VS als enig overgebleven supermacht en onbetwiste leider. Anderen menen dat we naar een bipolaire status tenderen, waarbij Washington en Peking elkaar zo ongeveer in evenwicht houden. Een derde stroming houdt het bij een multipolaire globale gemeenschap. Zij wijzen op het grote economische belang van Europa én op de betekenis van Rusland. Moskou is weliswaar geen supermacht meer, maar is wel degelijk in staat een zeer ontwrichtende factor in de internationale verhoudingen te vormen. Dat heeft het conflict in Oekraïne maar al te duidelijk bewezen.”

Tot welke stroming behoort u in dit verband?

„Vooralsnog neig ik ernaar de huidige tendens als unipolair te duiden. De Chinese rol in de wereld is nog altijd enigszins in nevelen gehuld. Eén ding is zeker: China komt vooral voor China op, in tegenstelling tot Amerika. Op de langere termijn denk ik dat we richting een multipolaire structuur gaan, maar dan wel met de VS en China als belangrijkste landen. We staan naar mijn idee op dit moment op eenzelfde punt in de geschiedenis als dertig jaar geleden, toen mensen als Francis Fukuyama en Robert Kaplan ook allerlei scenario’s schetsten voor de periode na de val van de Sovjet-Unie. Diezelfde mate van onzekerheid die er toen was, doet zich nu weer voor.”

Ondanks die onzekerheid, welke grote wereldwijde ontwikkelingen neemt u momenteel waar?

„Het ligt voor de hand om op de oorlog in Oekraïne te wijzen. Maar die beschouw ik niet als beslissende mondiale ontwikkeling, laat staan als apocalyptisch, zoals sommigen menen. Ik zie vooral een wereldwijde poging om aan conflictbeheersing te doen, of het nu gaat om covid, klimaatverandering of het beteugelen van regionale conflicten. Verder hebben we gezien dat in de VS een wat normalere president aan de macht is gekomen, waardoor de betrekkingen met Europa sterk zijn verbeterd. En voor de oorlog in Oekraïne was er sprake van een voorzichtige dialoog tussen Amerika en China. Die is nu naar de achtergrond gedrongen. De relatie tussen Washington en Peking is zelfs verslechterd, hoewel China het wel uit zijn hoofd zal laten om wapens aan Rusland te leveren of Taiwan aan te vallen.”

Hoe weet u dat laatste zo zeker?

„Als ik de dingen realpolitik beschouw, dan denk ik dat China eerlijker over zijn bedoelingen is dan de VS. Die opereren naar mijn idee regelmatig zeer hypocriet, vooral in het Midden-Oosten. Peking heeft de economische kaart bijzonder goed gespeeld door forse uitbreiding van zijn invloed in Latijns-Amerika en Afrika – wat je daar verder moreel ook van kunt vinden. En in Oost-Azië heeft China de onbetwiste regionale hegemonie.

De Chinezen leren ook van de fouten die de Russen maken. Dat begon al met Gorbatsjov, die de Sovjetburgers meer vrijheid in het vooruitzicht stelde. Peking heeft daar de les uit getrokken dat economische liberalisering prima is, maar politieke ontspanning heel veel risico’s met zich meebrengt. En natuurlijk opereert China op militair gebied bijzonder voorzichtig, met het oog op de blunders die Moskou rond de oorlog in Oekraïne begaat.

Binnenslands zal China er alles aan doen om het regime te beschermen. Maar dat hoeft niet noodzakelijkerwijs de internationale orde in gevaar te brengen. Als het erop aankomt, denk ik dat Peking de internationale orde zelfs zal verdedigen.”

Welke bedreigingen ziet u opdoemen?

„Ik maakte me grote zorgen om covid, hoewel dat geen existentiële bedreiging bleek. Dat viel uiteindelijk relatief mee. Dat geldt niet voor klimaatverandering: op dat gebied zijn we bezig zelfmoord te plegen. In het gebruik van kunstmatige intelligentie, AI, schuilt ook een potentieel gevaar. Hoewel ik moet toegeven dat ik op dat punt gemengde gevoelens heb, omdat AI ook veel voordelen biedt. In handen van terroristen of internationaal opererende criminelen kan het echter samenlevingen ingrijpend ontwrichten. Ik noem verder de opkomst van het populisme, zowel van links als rechts, hoewel ik me daar persoonlijk wat minder zorgen om maak. En we weten sinds de Russische inval in Oekraïne dat Moskou de internationale gemeenschap ook behoorlijk op stelten kan zetten.”

Over de oorlog in Oekraïne: verwacht u een spoedig einde aan dat conflict?

„Dat zal een keer stoppen, naar de aloude stelregel dat elke oorlog ooit eindigt. Persoonlijk dacht ik na het begin van de invasie dat er binnen een halfjaar een staatsgreep tegen Poetin zou worden gepleegd omdat de bevolking deze actie een brug te ver zou vinden. Maar dat had ik dus mis. Ik merk wel dat de Russische elite zich steeds meer zorgen om het verloop van de strijd gaat maken; dat kan een belangrijke factor richting het bereiken van een compromis vormen, wellicht met bemiddeling van China. De oorlog zal niet morgen over zijn. Ik schat eerder in dat het conflict zich nog een jaar of drie voortsleept.”

Ziet u nog andere potentiële militaire conflicten op dit moment?

„Een totale oorlog tussen staten breekt niet zomaar uit. Daarom is Oekraïne zo uitzonderlijk. Ik zie wel veel regionale interne conflicten die zich kunnen verscherpen of opnieuw kunnen oplaaien, zoals in Sudan en Ethiopië. Ik kom uit Israël, dus ik maak me ook wel ernstig zorgen om de ontwikkelingen rond Iran. Tegelijkertijd betwijfel ik of de militaire optie in die kwestie serieus op tafel ligt.”

Welke andere ontwikkelingen ziet u in het Midden-Oosten?

„Veel van de ontwikkelingen in het Midden-Oosten draaien om Iran. En die zijn zeker zorgwekkend. Aan de andere kant hebben we de afgelopen jaren gezien dat Israël de Abrahamakkoorden sloot met een aantal Arabische landen. Er wordt druk gespeculeerd of een soortgelijke overeenkomst ook met Saudi-Arabië kan worden aangegaan. Ik denk dat normalisering van de Israëlisch-Saudische betrekkingen alleen kan als er vooruitgang wordt geboekt in het vredesproces tussen Israël en de Palestijnen. Dat zie ik onder de huidige Israëlische regering absoluut niet gebeuren.”

Hoe kijkt u aan tegen de huidige interne verdeeldheid in Israël?

„Ik heb daar een tweeledig antwoord op. Aan de ene kant zie ik in het huidige regeringsbeleid –met de geplande juridische hervormingen en het legaliseren van nederzettingen– een couppoging van bovenaf door premier Benjamin Netanyahu en zijn partners. Het goede nieuws is dat de reactie van de Israëlische samenleving op deze ontwikkelingen zonder meer uitzonderlijk is. De bevolking accepteert simpelweg niet dat het land richting een dictatuur afglijdt. Heel anders dan in landen als Polen en Hongarije.”

Een jaar na een serie interviews met analisten over verschuivende geopolitieke verhoudingen spreken buitenlandredacteuren hen en anderen opnieuw. Kwamen de verwachtingen uit? Deel 4 (slot).