De integratie van de Nederlandse en Duitse strijdkrachten raakt sinds de Russische annexatie van de Krim in 2014 in een stroomversnelling. Gevechtseenheden van beide landen trekken steeds vaker samen op.

De Duitse landmacht (das Deutsche Heer) telt bijna 65.000 manschappen, de Koninklijke Landmacht 24.000 man. Van hen zijn pakweg 8000 militairen actief bij de drie Nederlandse gevechtseenheden: 43 Gemechaniseerde Brigade in Havelte, 11 Luchtmobiele Brigade in Schaarsbergen en 13 Lichte Brigade in Oirschot.

De nieuwste stap in de samenwerking is het onderbrengen van 13 Lichte Brigade bij de Duitse 10. Pantserdivisie. Havelte en Schaarsbergen vallen al onder Duits commando.

Wat houdt de nieuwe stap in de militaire samenwerking precies in?

De Lichte Brigade valt vanaf donderdag permanent onder Duits bevel. Duitsland en Nederland tekenen donderdag een overeenkomst (technical agreement) om inzet van troepen te coördineren, aanschaf van militair materieel onderling af te stemmen en militaire doctrines op elkaar te laten aansluiten. Ook liggen er plannen voor gezamenlijke opleiding en training van troepen. Nederland en Duitsland houden wel elk hun eigen materieel en munitievoorraden.

Komt de gehele landmacht nu onder Duits bevel?

Nee, niet helemaal. Ondersteunende eenheden, genietroepen en logistieke en geneeskundige eenheden, maar ook de Landmachtstaf vallen buiten de integratie. Ook het Korps Commandotroepen (KCT) blijft zelfstandig. Het is niet uitgesloten dat de special forces en de ondersteunende eenheden op termijn ook onderdak vinden bij de grotere Duitse divisies.

Is deze krachtenbundeling nieuw?

Nee. Nederland en Duitsland werken al tien jaar aan vergaande vormen van militaire samenwerking. De Luchtmobiele Brigade uit Schaarsbergen maakt sinds juni 2014 deel uit van de Duitse Division Schnelle Kräfte (DSK), 43 Gemechaniseerde Brigade uit Havelte is sinds 2016 onderdeel van 1. Duitse Pantserdivisie.

Verder werken beide landen sinds 1995 intensief samen in het 1e Duits-Nederlandse Legerkorps, nadat Defensieminister Relus ter Beek twee jaar eerder zijn handtekening zette voor het eerste Duits-Nederlandse samenwerkingsverband. Duitse en Nederlandse Patriotluchtverdedigingssystemen zijn vijf jaar geleden deels samengevoegd.

Waarom deze samenwerking?

De gedachte is: twee kunnen meer dan één. Nederland en Duitsland zijn met de samenwerking in staat een gevechtseenheid op de mat te brengen van pakweg 50.000 militairen. Bovendien is het eenvoudiger om militaire inzet voor bijvoorbeeld NAVO-missies onderling af te stemmen. Ook de veranderde geopolitieke situatie met een grootschalige dreiging vraagt om samenwerking.

Dankzij de integratie van 43 Mechbrig uit Havelte met 1 Duitse Pantserdivisie kan Nederland gebruik maken van achttien Duitse lease-tanks. Hierdoor blijft Nederlandse tankexpertise op peil, nadat minister Hillen in 2011 alle tanks wegdeed.

Nederland en Duitsland bundelen krachten, maar vooral ook om elkaar militair op de been te houden. De opname van 13 Lichte Brigade in een grotere Duitse divisie moet voorkomen dat de brigade sneuvelt, stellen betrokkenen. De toekomst van de Lichte Brigade hing jarenlang aan een zijden draadje, waarbij CV-90-infanteriegevechtsvoertuigen al plaatsmaakten voor de veel lichtere Boxers.

De strijdkrachten van beide landen lijden onder keiharde bezuinigingen van de afgelopen decennia. Gevechtseenheden zijn zwaar onderbezet, materieel loopt op z’n laatste benen. Deze beperkingen zijn extra pijnlijk nu er, na de Russische inval in Oekraïne, een oorlog woedt op Europees grondgebied.

Het Duitse leger is niet in staat eigen land of bondgenoten te verdedigen, gaf de Duitse defensieminister Boris Pistorius eind februari toe. De toegezegde investering van 100 miljard in het Duitse leger verandert daar vooralsnog niets aan. In Nederland is de situatie al niet veel beter.

Hoe uniek is deze samenwerking?

De vergaande vorm van samenwerking is uniek. Duitsland en Nederland zijn de eerste twee NAVO-landen die de gevechtseenheden van hun landstrijdkrachten vrijwel volledig in elkaar schuiven.

Verliest Nederland hiermee de zeggenschap over eigen troepen?

Nederland verliest zonder meer een deel van de zeggenschap over de eigen troepen en daarmee een stuk soevereiniteit. De staf van de Koninklijke Landmacht moet inzet van manschappen voortaan afstemmen met de Duitse legerleiding.

De intensieve samenwerking is echter geen fusie of overname, benadrukken Duitse en Nederlandse generaals. Den Haag blijft ook na de vergaande integratie zelf beslissen over inzet van Nederlandse troepen voor missies of operaties in het buitenland.

Is iedereen blij met deze nieuwe militaire krachtenbundeling?

Opvallend is dat de militaire samenwerking nauwelijks op politiek of maatschappelijk verzet stuit, terwijl de vraag blijft of Den Haag in de praktijk altijd zomaar kan beschikken over eigen militairen en materieel. De landmacht maakte de ineenschuiving van Nederlandse en Duitse eenheden overigens bekend voordat de Tweede Kamer zich erover had uitgesproken.

Verder is nog nauwelijks onderzocht hoe de gedeelde soevereiniteit zich verhoudt tot de lessen die kunnen worden getrokken van de oorlog in Oekraïne, zeggen critici. Nederland neemt daarin een harder standpunt in dan Duitsland, overigens niet alleen met betrekking tot Oekraïne.

Conflicterende situaties zijn niet denkbeeldig. Wat kan Nederland als bijvoorbeeld Venezuela weer dreigende taal uitslaat richting Antillen? Wat als Nederland wil meedoen aan een Amerikaanse antiterreur-missie in het Midden-Oosten? Is het denkbaar dat van dezelfde divisie de Nederlandse militairen wel en Duitse niet deelnemen?

Is dit de opmaat naar een Europees leger?

Nee. Een Europees leger vraagt veel ingrijpender stappen. Europese landen denken daar heel verschillend over. Meerdere landen zijn beducht voor concurrentie tussen de EU en de NAVO op militair vlak. Nederland voelt bijvoorbeeld weinig voor een Europees leger.

De trend naar grotere Europese militaire samenwerking is echter onmiskenbaar. Al was het alleen maar om de Europese inspanning voor Oekraïne in de strijd tegen de Russen te coördineren. Zo koopt Europa bijvoorbeeld gezamenlijk munitie in voor Oekraïne.

Met de toenemende dreiging van Rusland is het eind van militaire ineenschuiving van legeronderdelen in Europa nog niet in zicht. Om een vuist te maken tegen Rusland.