Het was december 2024. In het Brabantse Doeveren vond een gesprek plaats tussen twee erfgoedadviseurs en een beleidsmedewerker van de burgerlijke gemeente Heusden. Waarover spraken zij? Over het kerkarchief van de gecombineerde gemeente Genderen-Doeveren. In dat archief zou zich naar verluidt uniek materiaal bevinden over de Afscheiding van 1834. Daarmee zou het belang van ds. H.P. Scholte voor het Land van Altena voor eens en altijd aangetoond kunnen worden. Ds. Scholte werd in 1833 predikant van de hervormde gemeente in Doeveren, maar tekende een jaar later reeds de Acte van Afscheiding. De deur van het archief was echter al jaren niet meer opengegaan. Dat moest dan nu toch maar eens gebeuren. Ds. B. (Bert) van der Linden, parttime predikant in Doeveren, wijdde er, half januari, een verwachtingsvol stukje aan in het regionaal kerkblad Voetius.

Op woensdag 22 januari stonden ze in de kerk voor de deur van het archief, ds. Van der Linden en ouderling-kerkrentmeester H. (Huib) Colijn. Voor de tweede keer in jaren zou de toegang tot ‘het geheugen van de kerk’ geopend worden. Hun verwachtingen waren hooggespannen. Een schat aan historisch materiaal zou nu ontsloten gaan worden. Er zouden vast veel oude boeken liggen, acta, notulenboeken, misschien wel handgeschreven brieven. Het Streekarchief Langstraat Heusden Altena zou er goed mee zijn. En misschien moest de geschiedschrijving over de Afscheiding wel herzien gaan worden!

Misschien moest de geschiedschrijving over de Afscheiding wel herzien gaan worden!

Oude brandkast

In hervormd kerkblad Voetius van deze week doet ds. Van der Linden verslag van de ontdekkingstocht in het archief. Toen de deur geopend werd, zo schrijft hij, kwam er een „soort schatkamergevoel naar boven. Op de pakweg twee vierkante meter vloeroppervlak stond een oude brandkast. De deur ervan stond op een kier. Er lagen stapels hergebruikte, bruine enveloppen in. Over de hele rechtermuur waren boekenplanken bevestigd met rijen ordners erop.”

De enveloppen en de ordners waren voorzien van een jaartal. Het oudst waren de papieren in de enveloppen. De inhoud dateerde uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Voor de jaren daarna waren de ordners gebruikt.

Het archief was beter geordend dan men vermoed had. Ds. Van der Linden: „In de brandkast troffen we de waardevolste vondst aan: een dikke map met tekeningen, berekeningen, artikelen, brieven, verslagen over de bouw en de ingebruikneming van de naoorlogse kerk uit 1957. Niemand wist van het bestaan van deze documentatie.” Maar, „helaas geen snippertje papier van voor de oorlog”.

Accurate dorpsgenoot

Zou dat materiaal dan in de Tweede Wereldoorlog verloren zijn gegaan, bijvoorbeeld bij het opblazen van de kerktoren van de voormalige kerk door de Duitsers in de nacht van 4 op 5 november 1944? Maar nee. Na enig speurwerk werd duidelijk dat een onbekende en accurate dorpsgenoot al jaren geleden het complete archief van de Nederlandse hervormde gemeente van Doeveren uit de jaren 1648 tot 1989 aan het Streekarchief Langstraat Heusden Altena had toevertrouwd.

Ds. Van der Linden zegt, terugblikkend op het onderzoek in het archief: „Documenten van nationaal belang hebben we dus niet gevonden. Die waren al in veiligheid gebracht. Als predikant met een passie voor kerkgeschiedenis kan ik daar toch ook wel weer blij van worden.”

Expositie

Kerkelijke documenten zijn het waard om goed bewaard te worden, stelt ds. Van der Linden. „Kerken worden vaak alleen op zondag verwarmd. Wat doet het vocht na verloop van tijd met het papier?”

De archiefstukken in de kerk van Doeveren worden binnenkort overgebracht naar het streekarchief. „Daar worden ze veilig bewaard. Daar ga ik voor”, zegt ds. Van der Linden. „Onder deskundig toezicht kan daar de inhoud van de bruine enveloppen en de ordners door onderzoekers worden geraadpleegd. Wie weet wat er dan nog tevoorschijn komt?”

Het idee is nu ontstaan om van het materiaal dat wel gevonden is een kleine tentoonstelling te maken, aangevuld met foto’s uit de oude doos van Doeverse gemeenteleden.