Niet 27, maar 26 regeringsleiders van de Europese Unie waren maandag aanwezig bij de brainstormsessie in het eeuwenoude Egmontpaleis in hartje Brussel. Premier Dick Schoof moest verstek laten gaan, vanwege langdurige griep. Hij werd vervangen door zijn Luxemburgse collega Luc Frieden.

Friedens inbreng namens Nederland was zeer belangrijk, want de Europese Commissie gaat op grond van de brainstormsessie plannen maken om de Europese defensie op peil te brengen. In maart zal Eurocommissaris voor Defensie Andrius Kubilius dat witboek over de toekomst van de Europese defensie presenteren.

De neuzen dezelfde kant op krijgen door eens lekker met elkaar te keuvelen. Met dat idee organiseerde António Costa, de voorzitter van de Europese Raad –waar Schoof zijn EU-collega’s treft– de informele top. Omdat 23 EU-lidstaten ook NAVO-lid zijn en de samenwerking met de Verenigde Staten op de agenda stond, was voor de lunch de secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, uitgenodigd. Premier Keir Starmer van het Verenigd Koninkrijk schoof aan tijdens het diner.

Annexatie

Het is erop of eronder voor Europa. Met een Russische aanvalsoorlog aan de poorten van de EU, hybride dreigingen en onzekere steun vanuit Washington, zijn EU-landen meer dan ooit op elkaar aangewezen. Defensie en concurrentiekracht zijn weer topprioriteiten. Dus bogen EU-leiders zich maandag over drie vragen: wat heeft de EU nodig ter bescherming van het grondgebied, hoe dat te betalen en hoe partnerschappen te versterken?

Bij dat laatste punt lagen ook de relaties met de NAVO, de VS en het VK ter bespreking op tafel. De trans-Atlantische betrekkingen staan onder druk sinds de pas aangetreden president Donald Trump heeft gedreigd met annexatie van Groenland en importtarieven. De EU-leiders hebben hun onvoorwaardelijke steun aan Denemarken uitgesproken, terwijl de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, na afloop van de top waarschuwde dat de EU klaar is voor een eventuele strijd als Trump importtarieven gaat verhogen.

Betalen

De besprekingen concentreerden zich rond defensie. Dat Europa meer verantwoordelijkheid moet nemen, vinden vrijwel alle lidstaten. Maar hoe de extra defensie-uitgaven te betalen, daarover wordt verschillend gedacht. In de hoop de kas van de Franse defensie-industrie te kunnen spekken en ervan uitgaande dat Europese defensiebedrijven geld nodig hebben om meer capaciteit op te kunnen bouwen, staat president Emmanuel Macron erop dat gezamenlijk uitgegeven Europees geld alleen aan militair materieel uit de EU wordt besteed.

De Franse president Emmanuel Macron staat met zijn voorgestelde ”Koop Europees-beleid” vrijwel alleen in de EU

Maar Macron staat met het voorgestelde ”Koop Europees-beleid” vrijwel alleen. Duitsland, Polen en de Baltische staten waarschuwen dat de EU zich met dat ”Europe First-beleid” de woede van Trump op de hals zal halen. In de achterliggende jaren kochten EU-lidstaten ruim 60 procent van het militaire materieel in de VS. Het uitsluiten van Amerikaanse fabrikanten van defensie-investeringen zou de betrekkingen zeker niet ten goede komen. Ook Den Haag vindt dat Europa Amerikaans moet aankopen, als dat kwalitatief beter is.

Noodgevallen

Misschien wel de meest heikele vraag op de top was: wie gaat de extra defensie-investeringen betalen?

Commissievoorzitter Von der Leyen stelde een jaar geleden dat de EU de komende tien jaar minstens 500 miljard euro moet investeren in defensie. In een brief van donderdag aan de Commissie –het dagelijks bestuur van de EU– stellen de Baltische staten en Polen dat het bedrag van bijna 330 miljard euro, die EU-landen nu samen aan hun defensie besteden, moet verdubbelen om voorbereid te zijn op „extreme noodgevallen”. De EU zou 100 miljard euro daarvan voor zijn rekening moeten nemen, vinden de vier aan Rusland grenzende landen.

De Baltische staten en Polen stellen dat de EU-landen hun defensie-afdrachten moeten verdubbelen

Over de vraag waar dat extra geld vandaan moet komen, zijn de meningen sterk verdeeld. Polen en de Baltische staten roepen op de Europese Investeringsbank (EIB) toe te staan fondsen aan defensie te besteden, samen te werken met partners als het Verenigd Koninkrijk, en gezamenlijke leningen –zogeheten eurobonds– af te sluiten. Ook vanuit armlastige Zuid-Europese landen klinkt de roep om eurobonds steeds luider.

Eurobonds

Nederland is vanouds mordicus tegen Europese defensie-obligaties. Laat de landen die nu hard roepen dat ze geld willen lenen, eerst hun eigen begroting op orde krijgen voordat ze op onze status (de triple A) goedkoop geld kunnen lenen, klinkt het vanuit het kabinet. Veel medestanders heeft Den Haag echter niet meer in de EU. Ook landen als Denemarken en Finland zijn inmiddels voor eurobonds. Slechts een bonte coalitie van alleen nog Duitsland, Oostenrijk, Hongarije, Ierland en Malta is –ieder land om zijn eigen redenen– nog tegen leningen.

Dé oplossing voor de financiering van meer defensie-uitgaven werd maandag niet gevonden. Wel zijn er diverse opties langsgekomen die de Commissie de komende tijd verder zal uitwerken, zei Commissievoorzitter Von der Leyen na afloop van de top. Op de Europese Raad eind juni zullen de EU-leiders hierover een besluit nemen.

Een van de opties is om lidstaten meer fiscale ruimte te geven op hun nationale begrotingen, zodat ze hun budget flexibeler kunnen inzetten en een groter bedrag naar defensie kan gaan. Een andere optie is om via de EU-begroting meer aan defensie uit te geven – de onderhandelingen over de nieuwe EU-meerjarenbegroting (MFK) beginnen komende zomer. Het aanboren van investeringen, langs private weg of via de EIB, is ook een optie. Eurobonds zijn voorlopig nog niet aan de orde. „Er is geen zicht op het aangaan van een gezamenlijke schuld”, zei de Duitse bondskanselier Olaf Scholz na afloop van de top.