Bijna een jaar belegerden de Spanjaarden de sleutelstad, al was het met een onderbreking in het voorjaar van 1574, toen ze op de Mookerheide in Limburg het leger van Lodewijk en Hendrik van Nassau versloegen. Het beleg veroorzaakte een hongersnood, maar Leiden gaf zich niet over. Daarvoor betaalde de stad een hoge prijs. Van de 14.000 inwoners kwam een groot aantal om door de honger of door de pest. Schattingen van het aantal slachtoffers lopen uiteen van ruim 2000 tot bijna 6000.

Nadat de aanhangers van de prins van Oranje dijken doorstaken, liep het omliggende land tergend langzaam onder water. Uiteindelijk gingen de Spanjaarden in de nacht van 2 op 3 oktober op de loop. De volgende dag voeren de geuzen de stad binnen en deelden voedsel uit.

Leiden herdenkt dat elk jaar, maar 450 jaar is een bijzondere mijlpaal. Daarom woont koning Willem-Alexander op 3 oktober een deel van de festiviteiten bij.

Motorboten

Donderdag begon de herdenking met een feestelijke intocht van de watergeuzen. Eerst lopen leden van de 3 October Vereeniging, die de viering sinds 1886 organiseert, in optocht achter een draaiorgel aan door de nauwe straatjes van de binnenstad. Ze dalen een trap af naar een terras aan het water om de bevrijders op te wachten.

Die moeten omvaren, want op de gebruikelijke route blokkeren woonboten de doorgang. Geen probleem: anders dan in 1574 komen de geuzen in motorboten.

Bij de Stille Rijn is het even niet stil. Steeds meer belangstellenden verzamelen zich op de Catharinabrug. Vele honderden mensen zoeken echter geen plek langs de waterkant, maar gaan in de rij staan om zich te laten inschrijven voor de jaarlijkse uitreiking van haring en wittebrood op 3 oktober. Ook ”samen hutspot eten” herinnert volgens spandoeken boven de straten aan de bevrijding van vierenhalve eeuw geleden.

Hompen witbrood

De geuzen laten op zich wachten. Er komen sloepen voorbij, en kano’s, en sommige opvarenden vragen zich verbaasd af waaraan ze al die belangstelling te danken hebben.

Eindelijk, de geuzen! Een kanonschot davert over het water. Het tweede kanon dat voor de Waag staat opgesteld, heeft eerst nog wat kuren.

„Jan, Piet, Joris en Corneel”, zingen de bevrijders. Ze zwaaien met vlaggen en gooien hompen witbrood naar de mensen op de brug. Een vrouw achter een microfoon schreeuwt iets over lieve geuzen en hongerende Leidenaren. Die laatsten hebben inmiddels ook hun tweede kanon aan de praat gekregen. Intussen trekken 21e-eeuwse handhavers afdrijvende geuzenboten in de goede richting. En het gewone leven anno 2024 gaat ook door: op een van de bruggen verschijnt een busje van PostNL dat even een pakketje wil bezorgen.

De geuzen (m/v) meren wat moeizaam af. Ze helpen elkaar aan wal: sommigen zijn al op leeftijd en de kade is hoog. De opvarenden komen niet allemaal uit Leiden; ook de historische vereniging van Alkmaar doet mee, de stad waar in 1573 de victorie begon.

In optocht gaat het de brug over, naar de Waag. Daar staan de burgemeester en de voorzitter van de 3 October Vereeniging klaar om haring en wittebrood in ontvangst te nemen. Geuzenadmiraal Boisot krijgt een microfoon onder zijn neus geduwd.

Leidens ontzet was een keerpunt in de strijd. De Spaanse overheerser slaagde er niet in de opstand neer te slaan, al zou het nog 74 jaar duren voordat de Tachtigjarige Oorlog voorbij was. In Leiden en de omliggende regio haalden de inwoners opgelucht adem. In meerdere dorpen ging de bevolking, geheel of voor een deel, over tot het protestantisme.