Vorig jaar waren er in Spanje 14 transplantaties per dag (in totaal 5259). Het ging hierbij om organen van 2183 donoren. Meestal betrof het nieren, levers en longen.

Met 113 transplantaties en 46,9 donoren per miljoen inwoners is Spanje het land met de meeste transplantaties en donaties ter wereld. De meeste landen volgen op flinke afstand. Ter vergelijking: het gemiddeld aantal orgaandonoren in de Europese Unie is met 21,5 per miljoen inwoners minder dan de helft van het Spaanse cijfer. Nederland scoort met 15,8 nog lager.

Het ziet er niet naar uit dat de Spaanse koppositie bedreigd wordt. In de voorbije jaren steeg het aantal orgaandonoren sneller dan ooit. In 2017 beschikten de transplantatiediensten in Spanje over maar liefst 30 procent meer donororganen dan in 2014.

De vraag is hoe de Spanjaarden dat voor elkaar krijgen. Voelen zij zich daarmee geen „zak organen”, zoals een Nederlandse columniste het uitdrukte?

Voor een deel ligt het antwoord in de Spaanse donorwet uit 1979. „De verwijdering van organen of andere lichaamsdelen van overledenen is toegestaan voor therapeutische of wetenschappelijke doeleinden, tenzij de overledenen daar tijdens hun leven uitdrukkelijk bezwaar tegen hebben aangetekend”, zo zegt de wet. Oftewel: iedereen is automatisch donor, tenzij hij dat uitdrukkelijk niet wil.

Deze constructie lijkt sterk op wat de Nederlande initiatiefnemers voor ogen stond. Toch heeft directeur Beatriz Dominguez-Gil van de Organizacion Nacional de Transplantes (ONT) haar bedenkingen tegen de Nederlandse aanpak. Niet zozeer tegen de wet op zich, als wel tegen de manier waarop deze in haar ogen zal worden uitgevoerd.

Nederland heeft volgens Dominguez-Gil gekozen voor een strikte toepassing van het ”ja-tenzijprincipe”. De weigering moet in een register worden vastgelegd. Die regeling houdt volgens de Spaanse bestuurder „ogenschijnlijk weinig rekening” met de nabestaanden.

De Spaanse wet wordt heel flexibel toegepast. In Spanje bestaat geen register van donoren of weigeraars. Wie niet wil dat zijn organen na zijn overlijden gebruikt worden, hoeft dat alleen maar aan zijn familie te laten weten. De transplantatiecoördinator hoort achteraf wel van de nabestaanden wat de overledene vond. „Als de nabestaanden het niet willen, gaan wij nooit over tot orgaanextractie”, verzekert directeur Dominguez-Gil van de Nationale Transplantatieorganisatie.

Dit vertrouwen van de arts op het woord van de familie levert een verbluffend resultaat op. Van de 100 families van overledenen gaven er vorig jaar 87 toestemming voor orgaandonatie. In Nederland is dat percentage minder dan de helft (34 procent). Blijkbaar waarderen de nabestaanden in Spanje de respectvolle benadering die zij ontvangen.

Beatriz Dominguez-Gil verwacht van de Nederlandse wetswijziging „geen substantieel effect” op het aantal donaties. Hoogstens voor een korte periode. „Zonder structurele en organisatorische hervormingen kan een wetswijziging zoiets ingewikkelds als de schaarste aan donororganen niet oplossen”, meent Dominguez-Gil.

Maar los van de wet spelen andere factoren. Volgens onderzoek zijn mensen eerder geneigd organen af te staan als ze uit gezinnen komen die openlijk over de dood spreken en over de mogelijkheid om organen af te staan. Een Spaanse studie stelde vast dat het geloof in wederopstanding en reïncarnatie terrein heeft verloren. Daarmee vielen sommige bezwaren tegen orgaandonatie weg.

Ten slotte leven mensen in Zuid-Europese culturen minder in een geïndividualiseerde omgeving dan de West-Europeanen. Naastenliefde en solidariteit worden daarmee ook anders beleefd. Dit stimuleert Spanjaarden om organen af te staan.

In Spanje bestaat grote consensus over het systeem. Er bestaat geen enkel publiek debat over orgaandonatie. De enige discussie die in Spanje wordt gevoerd gaat over de vraag welke provincie de meeste donoren kent.