Na de VVD (negen zetels winst) en de PvdA (drie zetels verlies) boekte de PVV van Geert Wilders een monsterwinst. De PVV werd zo de derde partij van het land. Het CDA van premier Jan Peter Balkenende leed een historisch groot verlies.
Rutte kan voor een regering kiezen uit drie coalities: met CDA en PVV, met CDA en PvdA of in paars-plus met PvdA, D66 en GroenLinks. Voor een van de eerste twee opties moet hij wel de CDA-politici ervan overtuigen dat ze ondanks hun grote verlies toch moeten meeregeren.
Probleem voor paars-plus is dat Rutte die combinatie buitengewoon onwaarschijnlijk heeft genoemd en vooral heeft gewezen op de verschillen van zijn partij met de PvdA. De derde mogelijkheid, een rechts kabinet van VVD, PVV en CDA, steunt op een nipte meerderheid van 76 zetels en lijkt mogelijk de eerste inzet van de VVD.
De overeenkomsten met 1994 waren woensdag groot. Ook toen verloor het CDA twintig zetels. PvdA, VVD en D66 vormden vervolgens na 111 dagen formeren het eerste paarse kabinet, waardoor de confessionelen voor het eerst in 76 jaar buiten de regering bleven.
In de campagne werd de afgelopen weken het belang van ‘historische verkiezingen’ benadrukt. Nederland zou voor een cruciale keuze staan. De kiezer was daar niet van onder de indruk en kwam maar matigjes in de benen naar de stembureaus. De opkomst ligt met 74, 5 procent maar weinig boven het diepterecord van 1998 toen 73,3 procent van de stemgerechtigden kwam opdagen. Het percentage van woensdag ligt bijna 6 procentpunt lager dan vier jaar geleden.
VVD-leider Mark Rutte, de afgelopen weken de trotse koploper in de peilingen, zakte de laatste week wat in, maar bleef na een bloedstollende nacht de PvdA van Job Cohen toch nipt voor. Het lijkt daarmee voor de hand te liggen dat koningin Beatrix de VVD het voortouw gunt bij de (in) formatie van een kabinet.
De VVD stelde woensdag dat het logisch lijkt om met de PVV van Geert Wilders te praten omdat die de grootste zetelwinst van alle partijen heeft behaald. De PvdA heeft voor de verkiezingen al gesteld dat ze hoe dan ook niet met de PVV wil praten. Wilders maakte duidelijk dat hij dolgraag wil regeren.
Maar of het CDA bereid is in een kabinet te stappen is onzeker, omdat de christendemocraten bijna de helft van de kiezers van vier jaar geleden verloren en uitkwamen op een historisch dieptepunt van 21 zetels. CDA-lijsttrekker en demissionair premier Jan Peter Balkenende trok daaruit zijn conclusies en stapte op als partijleider. Hij neemt ook geen plaats in de Tweede Kamer. De CDA-fractie zal donderdag een nieuwe fractievoorzitter benoemen.
tekst en beeld ANP
