Woensdagochtend tien uur. In de huiskamer van een van de groepen in de jeugdkliniek van IrisZorg in Tiel speelt een coach een spelletje met een cliënt. Een veelkeurige bos rozen, naast een schaal sinaasappels, siert de tafel in de zithoek. Goudvissen zwemmen in een viskom rustig hun rondjes.

Een voor een druppelen nog zeven jongeren binnen voor de koffie- en theepauze. Een meisje komt moeizaam vooruit. Op de vraag van een begeleider hoe ze zich voelt, antwoordt ze: „Ik heb overal pijn.” Ze ziet het niet zitten om onder begeleiding boodschappen te gaan doen voor het avondeten van de groep en zegt dat ze op bed gaat liggen. „Dat lijkt me verstandig”, reageert de hulpverlener.

Na de pauze hebben sommigen een gesprek met hun coach, anderen nemen deel aan een groepsactiviteit. In een leslokaal met kale wanden schuiven vier jongeren aan voor de training ”Omgaan met verslaving”. Op tafel liggen cursusmappen en twee petten.

Groepsdruk

De trainers, Marian en Tom, laten de deelnemers vertellen hoe het met hen gaat. Karin (22) is sinds tweeënhalve maand opgenomen vanwege een alcoholprobleem. Ze heeft net vanuit de kliniek haar eerste ervaring opgedaan met vrijwilligerswerk in een zorginstelling. „Spannend, maar het leverde geen trek (naar alcohol, MB) op.”

Dennis (17) heeft problemen met blowen en drinken. Hij is kort in zijn terugblik op de afgelopen week: „Goed, geen trek.” Tijdens het komende weekendverlof heeft hij een verjaardagsfeest. „Ik denk dat dat een terugval wordt in drank.” „Waarom?” vraagt trainer Tom. „Gewoon, feest”, reageert Dennis. „Wat wil je zelf?” legt Tom hem voor. „Maximaal drie of vier glazen, terwijl ik er normaal acht of tien zou nemen”, zegt Dennis.

Er ontstaat een gesprek over groepsdruk. Tom stimuleert Dennis om vooraf na te denken hoe hij daarmee omgaat. „Lastig”, vindt Dennis. „Als ik op een feestje kom, gaat de knop om. Dat weet ik nu al.” „Maar de vraag is of je dat wilt”, reageert Marian.

Tom loopt naar het bord. Aan de ene kant schrijft hij met rode letters ”feest”, aan de andere kant ”drinken/drugs”. „De koppeling tussen die twee is bij jou heel sterk”, zegt Tom, terwijl hij er een streep tussen trekt. „Je zou met iemand anders kunnen afspreken om samen te matigen. Dan wordt de associatie tussen feest en drank misschien al minder sterk.”

„Eén keer drinken met oud en nieuw, is dat goed of val je dan terug?” vraagt Karin. „Ik weet niet of je één glas champagne aankunt”, zegt Tom. Karin: „Ik wil wel een beetje aangeschoten worden. Dat hoort bij oud en nieuw.”

Maarten (21) toont zich positief gestemd. „Ik heb goed geslapen. En ik heb eigenlijk geen trek meer in drugs”, zegt de voormalige gebruiker van wiet, coke en speed. Ronald (16), die verslaafd was aan cannabis en speed, houdt het ook kort: „Ik zit er goed bij.”

Dramatisch

De cursisten zijn bijna op de helft van de training van zestien bijeenkomsten, zegt Marian als de anderen de pauze benutten om elders te roken. „We werken onder meer aan bewustwording: verslaving is dramatisch, het doet iets met je hersenen.”

De trainers stimuleren de jongeren alternatieven te zoeken voor het gebruik van verdovende middelen. „Als we zeggen: „Je mag nooit meer gebruiken”, werkt dat averechts. We laten hén met oplossingen komen. Ze moeten ook zelf ervaren of ze bijvoorbeeld één glas kunnen drinken of dat het dan meteen een hele fles wordt.”

Meer dan eens vallen deelnemers tijdens een verlof terug. Dat hoort volgens Marian bij het leerproces en biedt aanknopingspunten om over door te praten. Behalve met het geven van de training houdt ze zich bezig met het aanbieden van vrijwilligerswerk, snuffelstages en excursies.

Zo organiseert ze geregeld een bezoek aan instanties zoals politie en GGD. „Het is belangrijk de blik van de jongeren te verbreden. Sommigen weten bij wijze van spreken alleen hoe ze bij een coffeeshop moeten komen om middelen te halen.” In het kader van zingeving neemt ze elke groep een keer mee naar een kerk. „De dominee vertelt iets over het oude gebouw en de jongeren mogen vragen stellen en op het orgel spelen. Sommigen gaan er mopperend heen, maar zelfs de drukste ADHD’er wordt in de kerk rustig. De groep komt er altijd enthousiast vandaan.”

Pijn en verveling

De pauze zit erop. In het vervolg van de training gaat het over het herkennen van momenten die aan het gebruik van drank of drugs voorafgaan. Maarten heeft tien stappen genoteerd die enige tijd geleden leidden tot een terugval. Het begon nadat hij door een blessure op een zaterdag niet kon sporten. Gevolg: pijn en verveling. Vervolgens kreeg hij trek in drugs, ging kijken of hij genoeg geld had en hoe hij aan een joint kon komen. Dat leidde uiteindelijk tot een rit naar een coffeeshop.

„Een heel duidelijke gedragsketen”, zegt Marian. „Op welk punt kon je moeilijk meer stoppen?” vraagt Tom. „Bij de shop. Toen was ik er al helemaal naartoe gereden.” Bij elke stap heeft hij een alternatief bedacht om de keten te doorbreken. Zoals muziek luisteren bij verveling. Of bedenken hoe hij zijn financiën anders kan besteden. „Van al het geld dat ik aan drugs heb uitgegeven had ik een mooie auto kunnen hebben.”

Ook als hij al op weg is naar de coffeeshop hoeft terugval nog niet onvermijdelijk te zijn. „In plaats van rechtdoor rijden kan ik linksaf slaan om naar nieuwe schoenen te gaan kijken.” En als hij met drugs in de auto zit? „Dan kan ik ze nog uit het raam gooien.”

„Ik vind het heel sterk als je dat kunt”, zegt Marian. Karin: „Je denkt dan: Ik heb het nu toch al gehaald.” „Het is moeilijk om de drugs dan weg te doen”, erkent Marian. „Ik heb nooit gezegd dat het makkelijk is, maar het gaat telkens om keuzes die je maakt.”

Tom slaat alvast een brug naar de volgende les. Dan gaat het over ”helpers”. „Goede alternatieven kunnen je negen van de tien keer helpen om je gedragsketen te doorbreken. Maar je kúnt in een situatie komen die je niet hebt voorzien. Dan is het belangrijk dat er mensen in je omgeving zijn die je steunen.”

----

De jeugdkliniek van IrisZorg in Tiel werd in maart 2010 geopend en biedt plaats aan 27 jongeren in de leeftijd van 12 tot 23 jaar. Per jaar worden er zo’n 110 jongeren voor maximaal drieënhalve maand opgenomen. Zij kampen met verslaving op het gebied van alcohol, drugs, gamen, gokken of internet. In het kader van de Week van de Jeugdzorg, deze week, bood de instelling onder andere lokale politici, bestuurders en beleidsambtenaren de mogelijkheid een dagdeel mee te lopen in de kliniek. Ook deze krant keek een ochtend achter de schermen van de besloten jeugdzorginstelling.

>>iriszorg.nl/locatie/jeugdkliniek

De namen van de cliënten zijn gefingeerd.
Dit is het eerste deel van een tweeluik over de jeugdkliniek van IrisZorg. Morgen in Puntuit het slot.