Bij het dode lichaam van zijn vrouw trekt hij de conclusie: Mijn poging om Agnes te leren kennen was vergeefs. Een trieste slotsom. Na vijf jaar huwelijk is de vervreemding niet overwonnen. Louis Krüger laat in zijn roman "Herinnering aan Agnes" een Zuid-Afrikaanse fotograaf aan het woord over zijn relatie met zijn ongrijpbare geliefde. Een verhouding tijdens de verwarrende periode van een veranderend Zuid-Afrika. 

Het fototoestel brengt hen bij elkaar. Tijdens de oprichtingsvergadering van de zeer nationalistische Boerenpartij verschijnt ze plotseling voor zijn lens. Hij drukt af, ontwikkelt en wordt nieuwsgierig naar de jonge vrouw. Haar blik op de foto fascineert hem. Hij ziet er allerlei uitdrukkingen in, variërend van agressief en verwilderd tot onzeker, maar steeds weer in één woord te vangen: onpeilbaar. 

Na een eerste ontmoeting ontwikkelt hun verhouding zich als een orkaan. ,,Wij zijn te overhaast getrouwd, wij waren er nog niet aan toe", denkt de fotograaf later. Op de huwelijksdag gedraagt Agnes zich afstandelijk. ,,De trouwerij had een verwijdering tussen Agnes en mij gebracht". 

In hun vijf jaar durende huwelijk groeien zij alleen maar verder uit elkaar. De fotograaf vergelijkt hun leven met twee dansers. ,,Zij waren heimelijk verliefd op elkaar, maar nooit slaagden zij erin een danspaar te vormen: hun ritme verschilde". De moeizame relatie verslechtert nog verder als de politieke voorkeuren van beiden een steeds grotere rol opeisen. Agnes zet zich met hart en ziel in voor een blanke Volksstaat. Dat levert een stortvloed van ruzies met haar man op. Nadat ze hem onverwacht heeft verlaten, slaat de totale ontreddering bij haar toe. Voor zijn ogen schiet ze zichzelf neer. 

Twee niveaus
Een van de drie motto's die Krüger geboren in Zuid-Afrika, maar inmiddels in Nederland wonend- deze roman heeft meegegeven, is van Rian Malan: ,,We had yet to come to terms with Africa, and doing so was not going to be easy. I mean, how do you come to terms with something you don't really understand?" Dit citaat is tekenend voor de twee niveaus waarop het verhaal zich afspeelt. 

Allereerst verklaart het waarom de fotograaf en Agnes niet nader tot elkaar kunnen komen: ze begrijpen elkaar niet wezenlijk. Daarnaast geeft het de onzekerheden in de politieke wervelstorm in Zuid-Afrika weer. Het land staat aan de vooravond van de verkiezingen van 27 april 1994, die niet alleen bevrijding, maar ook verwarring hebben gebracht. 

Schimmige figuur
Ondanks de diepgravende gedachten die de fotograaf over Agnes opdiept, blijft ze een schimmige figuur. Zo staat ze op de boekomslag ook afgebeeld, een wazig portret, het gezicht van een dode. Eerst is ze waargenomen door een fototoestel, daarna afgedrukt. De Agnes van de foto is echter niet de Agnes in levenden lijve. Sterker nog, de fotograaf kan haar blik op de foto niet peilen, maar het lukt hem ook niet haar in werkelijkheid te doorgronden. 

Zo blijft ze ook voor de lezer een ongrijpbare persoonlijkheid. Als de fotograaf er al niet in slaagt haar te leren kennen, hoe moet dat de lezer dan ooit lukken, de lezer die Agnes alleen via de subjectieve gedachtengang van de verteller waarneemt. Dat maakt deze roman meeslepend en tragisch tegelijk: aan het begin van het boek blijkt het onvermogen van de fotograaf zijn vrouw te leren kennen, en ondanks alles wat de lezer over haar te weten komt, blijft ze ook voor hem een figuur op afstand. Haar dood is hiervan de ultieme bezegeling. 

N.a.v. "Herinnering aan Agnes", door Louis Krüger; vertaling van "Herinnering aan Agnes"; Kaapstad 1995; uitg. De Prom, Baarn, 1996; 200 blz.; ISBN 90 6801 476 5