Zelfdoding onder jongeren: het verdrietige thema staat in de belangstelling. Reden daarvoor is met name de veelbekeken filmserie ”13 Reasons Why” (13 redenen waarom). In die onlangs door de streamingsdienst Netflix aangeboden filmreeks vertelt de 17-jarige Hannah Baker waarom ze besluit zich van het leven te beroven.
Op cassettebandjes noemt ze 13 redenen. Het meisje is onder meer slachtoffer van seksueel misbruik en pesten. In de serie zijn expliciete beelden te zien waarop het meisje een eind aan haar leven maakt.
Ook in reformatorisch kring worstelen jongeren met depressieve gedachten. Sommigen hebben zelfs plannen om een eind aan hun leven te maken. Af en toe komt het daadwerkelijk zover.
Lastige leeftijd
Voor de christelijke hulpverleningsorganisatie Chris is de veelbesproken filmserie aanleiding voor een campagne gericht op opvoeders van jongeren die kampen met suïcidale en sombere gedachten. Chris biedt opvoeders sinds gisteren dagelijks een tip om hen toe te rusten „hun kinderen sterk en weerbaar te maken”, zeker als ze kampen met problemen. De campagne duurt 13 dagen, een verwijzing naar de 13 redenen die het meisje Hannah in de filmserie noemt.
„In de filmserie komen allerlei tienerproblemen aan de orde. We willen met onze campagne daar nog eens aandacht voor vragen”, zegt Evertine Krabbe, teamleider bij Chris, onderdeel van Stichting Chris en Voorkom!. „Als volwassenen de serie bekijken, krijgen ze inzicht in de leefwereld van jongeren. De serie confronteert kijkers met zaken als eenzaamheid en onzekerheid onder jongeren, maar ook met hun schuldgevoelens, schaamte en alcoholgebruik. Pubers zitten in een lastige leeftijdsfase. Wat is mijn identiteit? Hoe vind ik een geschikte partner? Treffend in de serie vind ik dat jongeren veel gevoelens niet uitspreken. Hannah is verliefd op een zekere Clay, maar ze geeft dit niet aan. Ook Clay zelf zit klem met zijn gevoelens en spreekt daar ook niet over met zijn ouders. Dit soort zaken kan bij jongeren eenzaamheid en wanhoop veroorzaken. Daar moeten volwassenen zich van bewust zijn.”
Te grabbel
De eerste tip van Chris –woensdag– belicht de problematiek rond het tonen van naaktfoto’s of seksueel getinte foto’s door jongeren op sociale media. Hoe moeten opvoeders dan reageren? „Als een naaktfoto van een meisje breder verspreid wordt op internet, kan die zich daardoor verschrikkelijk onzeker gaan voelen. Bijvoorbeeld als reageerders allerlei seksueel getinte opmerkingen plaatsen bij zo’n foto. Een meisje kan het gevoel krijgen dat haar hele identiteit te grabbel wordt gegooid en ze als slet wordt afgeschilderd. Het is belangrijk dat ouders hierover met hun kinderen in gesprek gaan. Ons advies is: oordeel niet te hard. Alleen maar roepen: „Het is verschrikkelijk”, helpt ons niet verder. Vraag door naar de motieven van zo’n meisje.”
Hoewel Krabbe beseft dat onder anderen kinderen uit groep 8 van de basisschool de Netflixserie volgen, acht ze die niet geschikt voor jongeren tot pakweg 16 jaar. Vooral het feit dat de zelfdoding van het 17-jarige meisje Hannah in beeld wordt gebracht, vindt de teamleider van Chris veel te ver gaan. „In Nederland heerst terecht de code dat media een zelfdoding niet in beeld brengen, om zo anderen niet op ideeën te brengen.”
Toch is het wel degelijk nodig om suïcidale gedachten onder jongeren bespreekbaar te maken, zegt Krabbe. „Sommigen beweren dat je zelfdoding aanmoedigt door daarover te praten. Maar veel wetenschappers spreken die lezing tegen. Ik denk eerder dat een gesprek met suïcidale jongeren hen er juist van weerhoudt om daadwerkelijk zelfmoord te plegen. Als een jongere zijn of haar problemen kan delen met anderen, voelt die zich niet meer zo eenzaam.”
Seksualiteit
Stichting Chris voerde vorig jaar zo’n 6600 chatgesprekken met jongeren. Verder had de hulporganisatie ongeveer 3000 mailcontacten met zo’n 350 verschillende jeugdigen. Ook communiceerde Chris pakweg 200 keer per telefoon met jongeren.
Het meestbesproken onderwerp is seksueel misbruik. Daarna komen kwesties rond seksualiteit, dan betreft het onder meer homofilie en pornografie. Op de derde plaats staan gesprekken over depressie en zelfmoordgedachten. „Jaarlijks voeren we ongeveer duizend gesprekken met jongeren over suïcidale neigingen en depressies. Al hebben die zaken vaak ook te maken met anderssoortige problemen, bijvoorbeeld op het gebied van seksualiteit.”
Niet alleen verwijst Chris jongeren geregeld naar christelijke hulpverleningsinstanties als De Hoop en Eleos. Ook bemoedigen de hulpverleners meer dan eens wanhopige jongeren vanuit de Bijbel. „Soms vragen onze mensen aan de jongeren welke liederen of Bijbelteksten ze mooi vinden. Daar kunnen we dan met hen over doorpraten.”
Ook bidden de medewerkers van Chris soms met jongens en meisjes die hun nood klagen. Via de chat bijvoorbeeld. „We hopen dan dat ze beseffen dat ze niet alleen staan en nieuwe hoop krijgen. Dat ze zich ervan bewust zijn dat de Heere God Zich om hen bekommert.”
„Laat medescholier aan de bel trekken”
Ook de nodige reformatorische jongeren kampen met zelfmoordgedachten. Dat merkt Ank Honkoop-Hardeman, vertrouwenspersoon op het Calvijn College, de reformatorische scholengemeenschap in Zeeland.
Het is „zeker niet overbodig” om de vinger te leggen bij de problematiek van somberheid en depressiviteit onder scholieren, zegt Honkoop. „Suïcidaliteit is best een taboe. Dat probleem bespreekbaar maken, is altijd goed. Omdat jongeren ermee zijn geholpen.” Scholieren die in de put zitten, wil ze met klem meegeven: neem iemand in je omgeving in vertrouwen, dat lucht op.
Geregeld spreekt Honkoop jongeren die zó somber zijn dat ze aan zelfdoding denken. Ze is een van de vier vertrouwenspersonen op de Goese locaties van het Calvijn College. Op die locaties zitten bijna 1500 leerlingen. „De vier vertrouwenspersonen spreken regelmatig scholieren met suïcidale gedachten. Zo’n leerling stapt doorgaans niet uit eigen beweging op ons af. We krijgen via vrienden en vriendinnen van de leerling, maar ook van docenten te horen over diens problemen.”
Mislukt
Een negatief zelfbeeld kan leiden tot suïcidale gedachten. „Kinderen met sombere gevoelens verlangen eigenlijk naar een beter leven. De kern van het probleem is vaak dat ze denken: Wat doe ik ertoe? Ik hoor er niet bij, ik ben mislukt.”
Onder meer scholieren die worstelen met homoseksuele gevoelens zijn vatbaar voor (ernstige) somberheid, beaamt Honkoop. „Het is zo belangrijk dat zo’n kind niet alleen en eenzaam met die gevoelens blijft rondlopen. Daar moeten we oog voor hebben.”
In paniek
Als leerlingen merken dat een medescholier in de put zit, doen die leerlingen er goed aan een vertrouwenspersoon in de arm te nemen, benadrukt Honkoop. Dat kan via school of bijvoorbeeld de kerk. „We zouden jongeren nog meer moeten leren op hun leeftijdgenoten te letten en voor elkaar te zorgen. Een positieve opmerking kan net het duwtje zijn dat nodig is.
Leerlingen moeten vooral niet denken dat ze hun sombere vriend of vriendin verraden. Het tegendeel is het geval. Ik maak scholieren complimenten als ze tegenover mij hun zorgen over bijvoorbeeld hun vriendin uiten. Bijvoorbeeld als die vriendin in een chatgesprek heel somber is en meldt: „Ik wil jullie bedanken voor wie jullie voor me waren.” Medeleerlingen kunnen dan echt in paniek raken. Laat ze aan de bel trekken, al is het in het holst van de nacht.”
Verlaten
Depressieve leerlingen kampen vaak met geloofsworstelingen, merkt de vertrouwenspersoon van het Calvijn College. „Ze zeggen me bijvoorbeeld: „Ik voel me verlaten door God, ik voel Zijn aanwezigheid niet. Ik roep al zo lang, maar God laat me maar zitten. Ik houd het niet uit.” Ik wijs die kinderen er dan altijd op dat God mensen om hen heen geeft. Ze zijn niet alleen. Een betrokken familielid staat bijvoorbeeld voor hen klaar.”
Complicerende factor is dat sombere leerlingen „elkaar soms opzoeken”, signaleert Honkoop. „Ze vormen dan bijvoorbeeld een WhatsApp-groep en steken elkaar als het ware aan. Ze ervaren vaak geen aansluiting bij jongeren met een zo op het oog probleemloos leventje.”
Onbegrijpelijk
Honkoop bekeek delen van de recent uitgebrachte Netflix-serie ”13 Reasons Why” over een meisje dat zelfmoord pleegt. „Ik waardeer het dat de seriemakers met nadruk zeggen dat geen enkele zelfmoord gerechtvaardigd is. Maar toch vind ik het onbegrijpelijk dat zo’n serie wordt uitgezonden. Kwetsbare jongeren worden verleid om de weg van Hannah te kiezen. Het meisje is misbruikt, ze voelde afwijzing, en koos de weg van de dood. Op geen enkele manier wordt het perspectief op God geboden. Hij is compleet afwezig in de Netflixserie. Dat vind ik heel triest.”
