De afgelopen tien jaren waren de beste ooit. Daarvan is Adjiedj Bakas, auteur van onder meer ”Trends 2020” en ”Vermetel”, overtuigd. „De kindersterfte daalde fors, het aantal armen nam spectaculair af en er zijn minder analfabeten”, somt hij op in zijn woning in Almere. „De mensheid mag trots zijn op zichzelf.”
De trendwatcher noemt zichzelf een vooruitgangsoptimist. Hij prijst zich gelukkig dat hij in deze tijd mag leven en staat elke dag dankbaar op. Dat spreekt niet vanzelf, zegt hij, want er wordt heel wat geklaagd. „Het is typerend voor Europa. We kennen al zo veel jaren vrede en welvaart dat we daaraan gewend zijn geraakt. Op andere continenten is de sfeer heel anders. In Azië is de stemming up, up, up. China timmert hard aan de weg met zijn nieuwe zijderoutes. Ook in de Verenigde Staten gaat het goed; de economie draait op volle toeren en de werkloosheid is lager dan ooit. In een land als Nigeria vieren ze dat velen de armoede achter zich laten.”
De verpersoonlijking van het pessimisme in Europa is volgens hem de Zweedse Greta Thunberg met in haar kielzog de klimaatgelovigen. „Vroeger exporteerde Zweden vrolijke en optimistische liedjes van Abba, nu een chagrijnig tienermeisje dat politiek leiders verwijt dat ze haar jeugd hebben afgepakt. Ze gelooft dat de wereld ten onder gaat aan klimaatverandering. Er zijn dominees die stellen dat Jezus haar als Zijn opvolgster heeft aangewezen. Waanzin!”
U bent duidelijk geen fan van haar.
„Het meisje kan er niks aan doen. Ze had een fantastische jeugd kunnen hebben, maar wordt gebruikt door haar ouders en klimaatextremisten. De Indiase keizer Babur schreef in de middeleeuwen: „Goede tijden creëren zwakke mensen. Zwakke mensen creëren slechte tijden. Slechte tijden creëren weer sterke mensen.” Deze goede tijd creëert Thunbergianen: blanke mensen –het zijn nooit kleurlingen– uit de upper middle class die de klimaatcrisis gebruiken om het kapitalisme op te blazen. Deze mensen vinden dat ze het te goed hebben, schamen zich daarvoor en eroderen de cultuur van binnenuit. Het is een doodscultus. Je ziet dat vaak optreden in beschavingen op hun hoogtepunt.”
Hoe staat u tegenover het milieuvraagstuk?
„Ik ben ook voor duurzaamheid. Maar Thunbergianen willen terug naar 1850, de periode voor de industriële revolutie. De wereld bestond toen uit 1 miljard mensen en velen woonden in eenvoudige hutjes. Nu leven we in een hi-techtijdperk met 7 miljard en in 2050 met 10 miljard. Het is logisch dat we veel meer afval produceren, grondstoffen verbruiken en CO2 uitstoten.
Maar ik heb goed nieuws voor al die pessimisten. Aan het eind van dit millennium zijn we weer met 5 miljard. Want overal ter wereld zal het opleidingsniveau stijgen en daardoor daalt het kindertal.
Intussen vertrouw ik op de vernuftige mens. Neem een blikje cola. Daarin zit al veel minder aluminium dan tien jaar geleden. Nieuwe uitvindingen zullen zorgen voor meer efficiëntie. De mens is slim.”
Met welke trends krijgen we komend decennium te maken?
„De jaren 20 worden het tweede machinetijdperk. Het is ongelooflijk wat er allemaal gedigitaliseerd wordt. Google ontwikkelt een programma dat lange teksten binnen vijf minuten samenvat. Kunstmatige intelligentie en camera’s met gezichtsherkenning gaan doorbreken.
Als de computer ons denkwerk overneemt, rest de mens het terrein van de emoties. We krijgen dus een emotionele revolutie. Gevoelens zullen belangrijker worden; mensen zullen zich sneller ergens druk om maken en hun onderbuik laten spreken. Dat is slecht nieuws, omdat de maatschappij verandert in een gepolariseerde voor-of-tegen-samenleving. Maar tegelijk is het goed nieuws, want meer aandacht voor ons mens-zijn maakt ons tot betere planeetbewoners.
Het gasdebat in Nederland gaat kenteren. Want de transitie naar alternatieven is te duur en ook buitengewoon onverstandig. Nederland is bovendien ook het enige land ter wereld dat dit wil. Andere landen stappen juist over op de groene gasmoleculen. In Duitsland krijgen huiseigenaren subsidie als ze van de olie overgaan op gas. Kijken we wat verder dan tien jaar vooruit, dan zal waterstof gebruikt gaan worden als brandstof. De duizenden kilometers aan gasleidingen in Nederland zijn geschikt voor het transport van waterstof. Ook kernenergie, de schoonste manier om stroom te produceren, krijgt eerherstel. Dat hangt samen met innovaties, waarbij afval wordt hergebruikt en uranium vervangen gaat worden door thorium. Misschien krijgen we wel een nieuw feest: de nationale windmolensloopdag.”
Wat wordt dé trend op het wereldtoneel?
„In de 19e eeuw hadden de Britten het in de wereld voor het zeggen, in de 20e eeuw de Amerikanen en de 21e eeuw wordt het tijdperk van de Chinezen. Ze zullen vooral de lakens uitdelen op het gebied van economie en technologie, want koloniseren zit niet in hun genen. Ik verwacht een steekspel tussen de VS en China en denk dat de handelsoorlog tussen de VS en China de rest van de eeuw zal blijven. Uiteindelijk zullen ze samen de wereldmacht delen, zoals ik beschrijf in mijn boek ”Megatrends China”.”
Welke religieuze ontwikkelingen voorziet u?
„De emotionele revolutie gaat zorgen voor meer spiritualiteit. Wel wordt godsdienst minder institutioneel. In het Westen lopen de kerken sinds de jaren 60 leeg; hetzelfde fenomeen treft nu tempels en moskeeën in het Oosten. Nog minder mensen zullen een dominee of priester nodig hebben en kiezen zelf uit allerlei religies elementen die ze aanspreken. Mensen creëren zo een hutspotgodsdienst. Er is wel toekomst voor evangelische gemeenten, kerken die hun leden op veel terreinen helpen en in feite overheidstaken overnemen. Deze kerken bieden hun bezoekers een warm bad.
Van de radicale islam krijgen we in het Westen de komende tien jaar ontzettend veel last. Islamitische Staat, al-Qaida en Iran zullen wedijveren wie de bloedigste aanslagen kan plegen. Het goede nieuws is dat op de lange termijn de islam uit de gratie zal raken en de terreur afneemt. Nu al zien we dat in landen als Tunesië en Turkije velen zich van de islam afkeren. Ze worden hoofdzakelijk atheïst of agnost.”
Jongeren denken conservatiever over ethische thema’s dan hun ouders, bleek onlangs uit onderzoek. Herkenbaar?
„Klassieke waarden bieden zekerheid. Vroeger is in trek. Het interieur van huizen van jonge gezinnen is vaak modern, maar bevat vaak één kast uit de 18e of 19e eeuw. Zij willen iets uit het verleden in huis. Wereldwijd zie je dat mensen meer willen weten over de geschiedenis. In China is grote interesse voor de Han-dynastie.”
Heeft het huwelijk toekomst?
„Zeker. Veel mensen willen graag een vast iemand aan hun zijde, maar het blijft hard werken. Want het valt niet mee om een huwelijk zestig jaar goed te houden. Van de helft van patiënten met kanker en hersenletsel loopt de partner weg. Maar kanker treft steeds meer mensen en we overlijden er steeds minder aan. Kanker wordt een chronische ziekte en ook niet-aangeboren hersenletsel is in opmars. Dus gehuwden zullen moeten leren leven met een chronisch zieke partner.”
Hoe ontwikkelen gemeenschappen zich?
„De grote steden tellen honderdduizenden eenpersoonshuishoudens. Maar omdat het onbetaalbaar wordt, zullen deze mensen weer woonruimte gaan delen. In plaats van de trek van platteland naar de stad gaan we weer de omgekeerde beweging zien, niet in de laatste plaats door de goedkope woningen. Dat betekent weer toekomst voor krimpgebieden, mits er toegang is tot snel internet.
Het aantal meergeneratiewoningen gaat stijgen. Zo wonen Annemarie Jorritsma en haar man vlak bij mij in een combiwoning die ze delen met hun twee dochters en hun gezinnen. Zulke huizen maken het gemakkelijker om kinderen op te vangen en ouderen te verzorgen. Het wordt weer net als vroeger op de boerderij.”
Welke bedreigingen komen er op ons af?
„Behalve de radicale islam is dat excessief drugsgebruik. Onlangs werd Ridouan T. opgepakt. Zijn drugssyndicaat maakt per jaar een miljardenomzet. En dan te bedenken dat er nog veel andere drugsbendes zijn. Drugs ondermijnen de samenleving. In China lag in de 19e eeuw een derde van de bevolking voor pampus vanwege opiumverslaving. Dat remde de productie en zorgde ervoor dat het Westen het land kon opknippen in invloedsferen. Het tijdperk staat bekend als de ”eeuw van de vernedering”. Chinezen waarschuwen dat ons hetzelfde kan gebeuren.”
Overkomt het u weleens dat u achteraf ziet dat u als trendwatcher de plank missloeg?
„Ik dacht dat de euro zou ontploffen, maar dat zag ik fout. Mario Draghi van de Europese Centrale Bank heeft de euro weten te redden. Het is wel een dure grap geweest en ik denk dat we in de jaren 20 daarvoor de prijs gaan betalen.”
Huwelijksbootje pas in beeld als gezin compleet is
Een op de tien baby’s komt ter wereld in een huis zonder vader. Drie op de tien 15-jarigen leeft niet samen met beide biologische ouders. Die cijfers zullen komende jaren eerder stijgen dan dalen, verwacht demograaf Jan Latten. Ook denkt hij dat het gemiddeld kindertal per vrouw gaat afnemen.
Wat is een gezin? Definities veranderen, weet emeritus hoogleraar demografie Jan Latten. Vroeger was dat een getrouwde man en vrouw met kinderen. Maar als dat nu het criterium zou zijn, blijven er steeds minder gezinnen over. „Meer dan de helft van de stellen is bij de komst van het eerste kind ongehuwd. De komende jaren zal het aantal huwelijkssluitingen ook nog minder worden.”
Wie met Latten spreekt, krijgt cijfer op cijfer te horen. Zus stijgt, zo daalt. Rode draad in het verhaal van de demograaf: de individualisering heeft zijn weerslag op relaties en heeft vat op jongeren én ouderen. Twintigers starten met (proef)samenwonen en stoppen er weer mee. Dertigers beginnen opnieuw, krijgen relaties en kinderen en worden ook –althans deels– de verzorger van het kroost dat hun nieuwe partner al had uit een vorige relatie. Veertigers gaan trouwen „als het gezin compleet is.”
Onder vijftigers van wie de kinderen uit huis zijn, komen veel echtscheidingen voor en ook op hoge(re) leeftijd worden relaties verbroken. Latten: „Het recht op eigen geluk wordt doorslaggevend. Alleen echte liefde is daartegen bestand. Ongelukkige huwelijken die tot de dood intact blijven, worden steeds schaarser.”
Een oorzaak voor deze veranderingen zoekt Latten in de flexsamenleving. „Volgens de Amerikaanse socioloog Richard Sennet zijn we gehersenspoeld met flex. Wie heeft er nog een leven lang één werkgever? Op elk vlak neemt gebondenheid en loyaliteit af, ook privé zijn we dat niet meer gewend. Minder dan de helft van de Nederlanders heeft gedurende het leven dezelfde partner.”
In 2019 werd ”-schaamte” het woord van het jaar. De klimaatdiscussie leidde tot woorden als vliegschaamte en vleesschaamte, maar ook babyschaamte. Daarmee wordt gedoeld op mensen die niet openstaan voor het krijgen van kinderen vanwege de milieu-impact. Wordt babyschaamte een blijvertje? Latten: „Ik denk niet dat het overwaait. Bij mensen die toch al twijfelen of ze kinderen willen, kan het een laatste duwtje zijn om ervan af te zien.”
De emeritus hoogleraar vindt babyschaamte volstrekt misplaatst. „Het klinkt edel, maar het is naïef. Alleen mensen die globalistisch denken, redeneren zo. Maar ze vergeten dat het krijgen van kinderen in het belang is van de lokale gemeenschap waartoe ze behoren. Wie zorgt er anders in de toekomst voor onze ouderen?”
Latten vreest dat het kindertal –nu 1,59 per vrouw in Nederland– gaat dalen. „In Zuid-Korea en Japan is het cijfer 1 en 1,4 per kind en ook de VS kennen een babybust (het tegenovergestelde van een babyboom, BP). Dat zorgt voor grote problemen. In Nederland kan het ook die kant opgaan, want baanonzekerheid en hoge huizenprijzen gaan slecht samen met een hoog kindertal.”
