Genieten van stilte of snakken naar sociaal contact?

Maanden thuiswerken, thuiszitten en sociale afstand houden: de ene mens heeft er meer moeite mee dan de andere. De reden daarvoor zou voor een deel weleens gezocht kunnen worden in het verschil tussen introverten en extraverten: kort gezegd mensen die het liefst in hun eentje opladen en mensen die energie krijgen van sociale contacten.

Diverse media bekeken de lockdownperiode door de ogen van een introvert. NPO radio 1 onderzocht begin april of thuiswerken nu echt wel fijner is voor een introvert; in NRC verscheen in mei een artikel onder de kop ”Waarom sommige introverte mensen floreren in de lockdown”. Een introverte illustrator die een relatie heeft met een extravert persoon maakte een reeks tekeningen over de quarantainetijd. De teneur: de introvert laadt op van de rust, de extravert kijkt smachtend naar buiten.

Is de lockdown voor introverten makkelijker dan voor extraverten? Introversie en extraversie zijn aspecten van iemands persoonlijkheid. Volgens Susan Cain, schrijfster van de bestseller ”Stil. De kracht van introvert zijn in een wereld die niet ophoudt met kletsen” (2012), de „allerbelangrijkste aspecten”. Met haar boek, dat ze schreef als tegengeluid in een wereld die volgens haar een extraverte norm nastreeft, zette ze introversie in één klap op de kaart.

Of je introvert of extravert bent bepaalt welke vrienden en partner je kiest, hoe je conflicten oplost en genegenheid toont, laat Cain zien. Maar ook heeft het invloed op het beroep dat je kiest en of je daar al dan niet succesvol in bent. Ze schrijft dat introverten sneller verzadigd zijn van prikkels. Extraverte mensen hebben meer prikkels nodig om optimaal te kunnen functioneren.

Sociaal evenwicht

Maar denken dat een introvert geniet van de sociale afstand en een extravert eronder lijdt, is te simpel, waarschuwt Cain in een recente Facebook-post. Volgens haar heeft elk mens behoefte aan contact, de een alleen meer dan een ander. Is er precies voldoende contact, dan bereikt zo iemand een „sociaal evenwicht”. Heeft iemand voor de lockdown dat evenwicht gevonden, dan valt hem de sociale distantie vermoedelijk zwaar. Terwijl iemand met een overbelast sociaal leven zich gedurende de lockdown prettiger voelt.

Dit zou mee kunnen spelen in het feit dat sommige introverten het helemaal niet „heerlijk rustig” vinden dat sociaal contact tot een minimum is beperkt. Zoals een vrouw die onder Cains post reageert: „Ik mis de omhelzingen van mijn vrienden. Had gedacht dat dit makkelijker zou zijn omdat ik zeer introvert ben.”

Cain beweert dat de wereld wordt gedomineerd door extraverten. In getallen lijkt dat te kloppen: naar schatting is 30 procent van de bevolking in Nederland introvert. Maar of anno 2020 extravert nog steeds de norm is? Wie in boeken en op internet zoekt naar bekende introverte mensen krijgt treffers als Barack Obama, Angela Merkel en Albert Einstein. Wie dezelfde zoekterm voor extraverten intypt, krijgt wonderbaarlijk genoeg eveneens introverte bekenden te zien. Extraverte mensen zijn niet te vinden – of niet bijzonder meer.

De scribent van een opiniestuk in het Canadese nieuwsmagazine Maclean’s zet het nog zwaarder aan. Er wordt een oorlog tegen extraverten gevoerd, schrijft Christina Gonzales, zelf extravert. Corona zou weleens de genadeklap kunnen zijn. Ze beschrijft hoe ze zichzelf moet verloochenen in de supermarkt en op straat, geen gesprekken mag aanknopen en afstand moet houden. En hoe ze met andere extraverten nu „winterslaap” houdt in haar huis in de digitale wereld – op WhatsApp, Zoom en Twitter.

Groepsgebeuren

Een oorlog is misschien te sterk uitgedrukt. Wel lijkt extraversie in mindere mate de norm dan ten tijde van Cains boek. Al in 2016 kopt de Volkskrant boven een artikel ”De introvert is cool geworden”. Uit een kleine poll die het Reformatorisch Dagblad uitzet op sociale media, komen veelal positieve reacties op de lockdown. „Heerlijk die lege agenda’s”, „Geen sociale druk waar de tijd vaak voor ontbreekt” en „Gezegende tijd”. Iemand meldt: „Ik merk nu pas hoe ik als introvert persoon oplaad zonder al het groepsgebeuren.”

Reacties die –generaliserend gesproken– meer passen bij een extraverte karakterstructuur, zijn op de sociale media van het RD duidelijk in de minderheid. „Ik miste echt de sociale contacten!” schrijft iemand op Instagram. Anderen noemen het een „hele pittige tijd” of „rustig maar ook erg stil”. Een meisje met een licht verstandelijke beperking reageert: „Het was echt niet leuk. De dagbesteding was dicht, geen begeleiding meer aan huis. Ik woon alleen en niemand durft of mag je nog aanraken – als er al iemand langskomt.”

Introversie en extraversie zijn uiteinden van een spectrum, stelt Cain. Dus kan een introvert extraverte eigenschappen hebben –bijvoorbeeld graag aan het woord zijn– en andersom.

Bovendien: iemands persoonlijkheid is breder dan de plek op het introversie-extraversiespectrum. Internationale wetenschappers gebruiken tegenwoordig vaak het vijffactorenmodel. Extraversie, openheid, vriendelijkheid, consciëntie en neuroticisme (emotionele instabiliteit) zijn punten waarop iemand hoog of laag kan scoren. Ook dit zijn glijdende schalen: karakters zijn niet in beton gegoten. Soms veranderen ze door externe factoren, zoals een virus dat het leven op zijn kop zet.

„Heerlijk, die lege avonden”

Meer rust en ruimte in het hoofd. Zo omschrijft Emma Hanskamp uit Zelhem haar leven in coronatijd. „Ik hoef niet meer van hot naar her te vliegen.”

De 21-jarige studente Gezondheidszorg Technologie is vanaf februari bezig met haar afstudeerstage. Tot halverwege maart zit ze nog vijf dagen per week op kantoor, eens per twee weken gaat ze naar school. Elke donderdag heeft ze koor; verder gaat ze naar de kerk en is ze lid van de jeugdvereniging. Wekelijks ziet ze haar vrienden.

Met de komst van corona gaat haar sociale leven op slot. Kerkdiensten beleeft ze vanuit huis mee, de jeugdvereniging komt digitaal een enkele keer samen. Haar vrienden ziet ze veel minder. Het werk aan haar afstudeerscriptie zet ze thuis voort.

Hanskamp ziet zowel positieve als negatieve kanten aan deze tijd van sociale distantie. „Thuiswerken vind ik niet vervelend. Ik kan goed zelfstandig werken aan opdrachten. Doordat ik geen reistijd heb, ontstaat er meer rust en ruimte.”

Ze geniet ervan niet te hoeven „vliegen”: uit het werk snel weer ergens heen, laat thuis, vroeg er weer uit. „Niet het moe worden van allerlei dingen die je maar gewoon doet. Lege avonden.”

De studente omschrijft zichzelf als introvert. „Dat merk ik bijvoorbeeld aan hoe moe ik ben als ik meerdere avonden per week ben weggeweest. Na een dag op kantoor doe ik ’s avonds liefst iets alleen. Ik laad op zonder mensen om me heen.”

Niet dat ze geen behoefte heeft aan sociaal contact. „Introvert zijn is niet gelijk aan verlegen zijn of niet-sociaal. Zo zwart-wit is het niet. Koor, jv en met vrienden afspreken vind ik belangrijk om te doen en dat mis ik nu. Maar de consequentie van dat contact te willen, is dat de week dan vol zit. Ik denk dat ik minder sociale prikkels nodig heb dan iemand die extravert is.”

Ze haast zich om ook andere kenmerken van introversie te noemen. „Ik ben goed in observeren, werk gedisciplineerd en denk eerst na voor ik wat zeg. Dankzij mijn discipline kan ik prima thuiswerken.”

Ervaart zij extraversie als norm in de maatschappij? „Op de middelbare school wel. Daar zit je de hele dag met mensen om je heen. Zo is dat ingericht. Als je dan ook nog naar catechisatie en sport gaat, heb je op een dag veel activiteiten waarbij er mensen om je heen zijn. Op de hogeschool en op het werk is dat anders. Daar heb ik mijn eigen rol en taken. Er wordt iets minder van je verwacht dat je de hele dag met mensen praat.”

Hanskamp vindt het lastig te zeggen of introverten het tijdens de lockdown makkelijker hebben dan extraverten. „Of je goed in je vel zit, bepalen meerdere factoren. Ik denk wel dat het makkelijker is je aan de maatregelen te houden, bijvoorbeeld omdat je minder behoefte hebt met grote groepen af te spreken.”

De coronatijd heeft de studente nieuwe inzichten gegeven. „Als ik straks ergens werk, zal ik er vaker voor kiezen om thuis te werken als dat mogelijk is bij die organisatie. Dat scheelt mij veel energie.” Haar sociale activiteiten wil ze straks graag weer oppakken. Wel is ze zich bewuster van de impact die de activiteiten op haar energieniveau hebben. „Ik denk dat ik beter weet welk soort sociaal contact belangrijk voor mij is. Ik vind het bijvoorbeeld waardevol om met een goede vriendin een eindje te fietsen. Een op een contact, en geen gesprekken over koetjes en kalfjes.”

Introversie mag nooit een excuus worden om je ergens achter te verschuilen, vindt Hanskamp. „Soms moet je uit je comfortzone stappen. Zet je er ook eens overheen als je naar een verjaardag moet waar je geen zin in hebt.”

„Ik mis het lijfelijk contact”

Geen zangleerlingen over de vloer, maanden zonder knuffels en met vrienden alleen nog videobellen. Voor Ilona van Grondelle uit Zwijndrecht was de lockdown een periode van ups en downs.

„Ik ben een echte extravert”, lacht Van Grondelle (49) aan het begin van het gesprek. „Ik heb geen moeite over mijn gevoel te praten en dingen te delen met anderen. Over het algemeen haal ik mijn energie uit het contact met mensen.”

De zangcoach en dirigent heeft voor de coronatijd een goedgevulde agenda. Ze werkt vier avonden in de week en geeft dagelijks zanglessen. „Ik zag ongeveer 150 verschillende mensen per week.”

Corona legt haar sociale bestaan en werkzaamheden in één keer plat. „Eerst voelde het als een soort vakantie. Je bent vrij en moet er iets leuks van maken. En dat lukt in eerste instantie ook wel. Tot je je schuldig gaat voelen. Dan zit je buiten in de zon en denk je: ik moet toch ook iets nuttigs doen.”

De Zwijndrechtse zoekt het veel buiten. Ze trekt eropuit met haar twee honden of gaat een eindje skaten. „Ik ben gelukkig graag thuis. We hebben een mooi terras, dus daar kon ik van genieten met het zonnige weer.”

Het fysieke contact met haar leerlingen, koren, familie en vrienden mist ze behoorlijk. „Mijn man heeft een grote familie en we hebben normaal gesproken vaak verjaardagen. Nu waren alle weekenden vrij. Ik appte en videobelde wel met familie, maar miste dan toch het lijfelijk contact. Even elkaar kunnen vastpakken. Dit is zo kaal en zakelijk.”

Voor haar lessen en koorrepetities maakt ze –hoewel „geen computerdier”– gebruik van digitale hulpmiddelen. „Je kunt er niet mee zingen, maar het is heel prettig even bij elkaar te zijn. Elkaar zien, een praatje maken, lol hebben met elkaar.”

Of ze door de lockdown anders naar sociale contacten is gaan kijken? „Ik denk dat de band met mijn vrienden alleen maar is verstevigd. Je deelt verhalen over de app, gaat videobellen. Een periode als deze laat zien wie je echte vrienden zijn.”

Van extraverte mensen wordt soms gezegd dat ze meer behoefte hebben aan sociale prikkels dan introverte mensen. Van Grondelle: „Ik haal die prikkels uit mijn vak. Uit het muzikale, maar ook uit gesprekken met koorleden over problemen die ze hebben. Als dat contact wegvalt, beland ik bij wijze van spreken achter de geraniums. Dan kan ik mijn ei niet kwijt.”

Veel keus had ze echter niet, de afgelopen maanden. Dus legde Van Grondelle zich erbij neer. „Dat gaf rust. En ik ontdekte iets belangrijks: ik ben altijd heel prestatiegericht geweest, zeker met mijn koren. Maar gelukkig zijn hangt niet af van het werk dat je doet. Nu is er toevallig corona, maar stel dat ik mijn been breek. Dan zit ik ook thuis en kan ik ook mijn werk niet doen. Hoe vind je levensvervulling als je geen prestaties meer kunt leveren?”

Al ziet ze graag alles weer teruggaan naar een normale situatie –„hoe sneller, hoe beter”– de anderhalvemetersamenleving noemt ze „een drama.” „Ik vind het niet menselijk. Het is niet vol te houden, denk ik. Iedereen kan zelf z’n verstand gebruiken en afstand houden als hij ziek is.”

Ze zag de afgelopen maanden hoe de coronamaatregelen het leven van haar moeder, die dementeert, in de war stuurden. „Ik mocht wel naar haar toe gelukkig, maar al die tijd heb ik afstand gehouden. Ze heeft het heel moeilijk. Ik kan haar ook niet uitleggen waarom alles zo anders is. Twee weken geleden heb ik haar geknuffeld, voor het eerst weer. Dat was misschien tegen de regels, maar zij had er behoefte aan.”