Monnikenwerk op het
digitale slagveld

Iedere morgen om 5 uur loopt een monnik rond de kapel van het Kosovaarse Visoki Decani-klooster, terwijl hij met een hamer op een houten semantron slaat om de eerste gebedsdienst aan te kondigen. Het langwerpige instrument dateert nog uit de tijd dat de Turken het de christenen verboden kerkklokken te gebruiken voor het oproep tot de diensten. De meeste monniken staan al een uur eerder op, om de dag te beginnen met hun stille tijd.

Het 14e-eeuwse Servisch-orthodoxe klooster, vlak bij de grens met Albanië, is niet alleen bekend vanwege de fraaie iconen en het houtsnijwerk, maar sinds kort ook om een ander oud ambacht: het 'overschrijven' van boeken. Met computers, scanners en het Internet wil het klooster oude boeken en handschriften toegankelijk maken voor een breed publiek.

De fraaie website van het klooster biedt diverse cd-roms en boeken aan. Sinds vorige week is de Internet-boekwinkel van het klooster echter gesloten. „Vanwege de toenemende gewapende conflicten in Kosovo en de moeilijke situatie in dit gebied, kunnen we onze boeken en cd-roms op dit moment niet verzenden.” Drijvende kracht achter de Internet-activiteiten van het klooster is pater Sava Janjic. Hij staat een paar uur eerder op dan z'n broeders, om 1 uur in de nacht, trekt tijd uit voor z'n persoonlijk gebed en surft daarna het Internet op. Om die tijd is het nog rustig op de elektronische snelweg.

Pater Sava –inmiddels draagt hij de bijnaam cybermonnik– is een van de schaarse onafhankelijke nieuwsbronnen uit het oorlogsgebied. Nadat de Servische autoriteiten 2 weken geleden westerse media het land uitjoegen, Kosovaarse drukpersen stopten en de radiozender B92 het zwijgen oplegden, is er in het land vrijwel alleen gekleurd nieuws te zien en te horen: de propagandamachine van Milosevic. Janjic kreeg het er steeds drukker door: gewoonlijk kreeg hij dagelijks zo'n vijftig e-mails, maar dat liep de afgelopen weken op tot 200 per dag. Om dat te kunnen bolwerken, startte de monnik een e-group, een rondzendbrief via e-mail, waarmee hij zo'n 300 verslaggevers, politici en vrienden iedere dag van actueel nieuws voorziet. De kritiek dat die moderne technologie niet thuishoort in een klooster, legt hij naast zich neer. „Dankzij Internet kan ik spreken vanaf de preekstoel van mijn toetsenbord.”

Inmiddels kijkt het klooster van Decani uit op verbrande huizen en geplunderde winkels, en zitten de zalen vol vluchtelingen. Serviërs die vluchtten voor het Kosova Bevrijdingsleger, en Albanezen die vluchtten voor de Servische politie. Het klooster maakt geen onderscheid. „In het Europa van de 21e eeuw horen etnisch gezuiverde landen, terreur of misdaden niet thuis. De Heilige Schrift leert ons dat iemand niet God kan liefhebben zonder tegelijk zijn naaste lief te hebben,” schrijft Janjic.

Ook in zijn elektronische berichten neemt de monnik geen blad voor de mond, ondanks de Informatiewet van vorig jaar oktober, waardoor „misleidende teksten en meningen” op Internet-pagina's een boete van 20.000 tot 150.000 gulden kunnen betekenen. Broeder Sava lacht erom. Een verboden artikel met de kop ”Wat nu, Milosevic?” was binnen enkele uren op zijn pagina te lezen.

„Big problem”
Toch lijkt ook de stem van deze laatste roepende uit de Kosovaarse wildernis nu tot zwijgen gebracht. Sinds zaterdag 27 maart is er geen boodschap meer verschenen, terwijl Janjic de dag ervoor nog tien berichten rondstuurde. Boden de Servisch-orthodoxe kloostermuren geen bescherming meer tegen de lange arm van Milosevic? Of hebben de NAVO-bommen de semantron het zwijgen opgelegd?

Vroeg in de morgen van Goede Vrijdag lukte het nog telefonisch contact te leggen met het klooster. Een aarzelende monnik –„Mijn naam is niet belangrijk”– vertelt in slecht Engels dat de situatie in het oorlogsgebied heel zorgelijk is –„Big problem, big problem”– en dat er veertig vluchtelingen in het klooster zitten, maar dat ze voldoende te eten hebben. Over de situatie in de steden Pristina en Pec, over concentratiekampen en stapels lijken weet hij niets – of durft hij het niet te zeggen? Janjic verblijft 10 dagen in een ander klooster, zegt hij, en de Internet-verbinding is onmogelijk geworden. Waarom? „Problem. Belgrado. No telephone. Not possible.” De volgende dagen klinkt alleen de ingesprektoon.

Vanuit Belgrado lijkt internetten geen probleem te zijn. Halverwege vorige week zijn de computers van de NAVO bestookt met duizenden e-mails, zo veel dat ze het niet konden verwerken. Overigens gebeurde het omgekeerde een paar dagen later: de elektronische postbus slobodan.milosevic@gov.yu raakte verstopt.

Uit Kosovo komt echter nauwelijks nog e-mail, zegt Andrea Szekeres uit Boedapest. Zij is een van de directeuren van C3, het Centrum voor Cultuur en Communicatie in de hoofdstad van het naburige Hongarije, 14 jaar geleden opgericht door de filantroop George Soros. De laatste week is ook zij bezig met monnikenwerk: het bundelen en doorsluizen van de Internet-berichten uit en over Joegoslavië.

„We kregen zo veel e-mail over de gebeurtenissen daar, zowel van particulieren als van organisaties, dat ik besloten heb die, natuurlijk zonder naam en adres, op onze website te plaatsen. Inmiddels krijg ik tussen de 150 en 300 e-mails per dag, veel van vrienden uit Joegoslavië of via e-mailgroepen.” Veel van die berichten plaatst Szekeres, samen met nieuws van zowel officiële als onafhankelijke media, op www.c3.hu/actual. „Vooral in Israël en in de Verenigde Staten is veel belangstelling voor onze webpagina.”

Rijstkorrels
Normaal houdt Szekeres zich in C3 bezig met het promoten van hedendaagse Hongaarse moderne kunst, maar sinds de oorlog in Joegoslavië uitbrak komt ze daar nauwelijks aan toe. De 43-jarige literatuurhistorica is overtuigd van de noodzaak van vrije informatie. „Ik weet wat het is om beroofd te zijn van alle informatiebronnen. In de jaren '80 geloofden alle Russen dat hun land het mooiste en rijkste ter wereld was. In 1985 zat ik in de trein van Moskou naar Helsinki en ik deelde de wagon met een dame uit Georgië. Tijdens ons gesprek viel plotseling een stroom rijstkorrels over onze hoofden. Het bleek dat de dame twee koffers boordevol rijst en meel bij zich had. Ik vroeg of ze geen geld had om in Finland eten te kopen, maar ze zei trots: Nee, er is geen eten in Finland, ze zijn daar veel armer dan wij in de Sovjet-Unie. Als mensen lange tijd uitsluitend luisteren naar de plaatselijke officiële media, gaan ze geloven wat ze horen. Dat is gebeurd en gebeurt nog in Joegoslavië, maar ook in de Verenigde Staten.”

„Het hoofddoel van m'n website is te zorgen voor een meer gevarieerde blik op de gebeurtenissen op de Balkan en te voorkomen wat ik nu al zie gebeuren: dat het Servische volk de schuld krijgt van de zonden van zijn leiders. Dat overkwam ook het Duitse volk na de oorlog. Mijn familie komt oorspronkelijk uit Duitsland. Louter om die reden kreeg mijn tante 6 jaar dwangarbeid in Siberië. We verwachten dat mensen door het lezen van al die verschillende meningen en het nieuws op onze website anders gaan denken over Joegoslavië, de Serviërs en de oorlog.”

Internet-adressen:
www.decani.yunet.com: Decani-klooster
www.b92.net: Radiostation B92, onafhankelijk nieuws.
www.helpb92.xs4all.nl: B92-steungroep van Internet-provider Xs4all.
www.beta-press.com: onafhankelijke Joegoslavische nieuwsdienst.
www.kosovo.com en www.kosovo.net: pro-Servische site.
www.c3.hu: Centrum voor Cultuur en Communicatie in Boedapest.
slobodan.milosevic@gov.yu: e-mailadres van president Milosevic.