De 'regenwouden van
de oceanen' verbleken

De ruim 400 pagina's tellende atlas is een uitgave van de milieu-organisatie van de VN, UNEP en het WCMC, het World Conservation Monitoring Centre in Londen. De eindredactie had zeebioloog en koraalspecialist dr. Mark Spalding, die zo'n twaalf jaar aan het project heeft gewerkt.

„Met deze atlas kun je in een oogopslag zien hoeveel koraalrif er in een gebied is, welke soorten er voorkomen, wie het beheert en wat er gedaan wordt aan bescherming”, zegt Spalding. „En”, voegt hij eraan toe, „we hebben voor het eerst exact berekend hoeveel koraalrif er nog is.” De atlas noemt een cijfer van 284.300 vierkante kilometer, een gebied zo groot als Groot-Brittannië en Ierland samen. „Dat lijkt heel wat, maar eerdere schattingen gingen uit van het dubbele en zelfs het tienvoudige.”

Koraalriffen zijn niet alleen mooi, maar ook nuttig voor de mens. Ze breken de golven bij zware stormen, en vormen een ideale broedplek voor vis. En vanwege de enorme soortenrijkdom aan dieren en planten worden ze wel 'de regenwouden van de oceanen' genoemd. Van die rijkdom is volgens de atlas nog geen tien procent ontdekt. „Het aantal beschreven soorten ligt op zo'n 90.000”, zegt Spalding, „en op grond daarvan schatten we het werkelijke aantal op een miljoen. Sommigen spreken zelfs van twee à drie miljoen.” De kans dat alles nog een keer in kaart wordt gebracht is klein, want het rif verdwijnt sneller dan dat het zijn rijkdom openbaart.

Spalding en zijn medewerkers hebben berekend dat bijna 60 procent van het rif ernstig wordt bedreigd. Drie grote boosdoeners zijn overbevissing –waardoor het hele ecosysteem van het rif wordt ontregeld– verzanding door aanvoer van slib (via de rivieren als gevolg van boskap op het vasteland) en dumping van rioolwater of giftig afval in zee.

Vissers in met name Zuidoost-Azië maken zich ook nog op een andere wijze schuldig aan koraalvernietiging, door dynamietvisserij. Met behulp van zelfgemaakte explosieven (waarvan de belangrijkste grondstof kunstmest is) brengen ze complete scholen vis dood of versuft naar boven. Maar ook het koraal wordt er zwaar door beschadigd. Grote koraalvlaktes bij Indonesië zijn op die manier inmiddels veranderd in onderzeese woestijnen.

Koraalverbleking
Toch is de grootste bedreiging van het koraalrif nog niet genoemd: de opwarming van de oceanen door het broeikaseffect. Aan dit verschijnsel is onlosmakelijk de term coral-bleaching, koraalverbleking gekoppeld. Zodra het water opwarmt, verliest het koraal zijn kleur doordat het de eencellige algen, de zoöxanthellen, die voor de fraaie kleuren verantwoordelijk zijn, uit het lichaam stoot. Wat over blijft is het witte kalkskelet.

„Koraal is buitengewoon gevoelig voor temperatuurveranderingen”, zegt Spalding. „Bij een verhoging (of verlaging) van 1 à 2 graden begint het al te verbleken. Duurt die temperatuurstijging enkele maanden dan sterft het rif onherroepelijk af.”

Spalding deed zelf onderzoek in de Indische Oceaan en kreeg de schrik van zijn leven toen daar in 1998 op grote schaal koraal verbleekte. De oorzaak was opwarming van het oceaanwater als gevolg van El Niño. Die naam staat voor een regelmatig terugkerend natuurverschijnsel voor de kust van Chili, waarbij de warme zeestroom extreem ver in zuidelijke richting stroomt. De gevolgen daarvan zijn: grote veranderingen in de atmosfeer en in het weer over de gehele wereld. El Niño van '97/'98 verwoestte in centrale delen van de Indische Oceaan 90 procent van het koraal.

Volgens gegevens uit de atlas zijn er momenteel maar liefst ruim dertig gebieden die door koraalverbleking zijn getroffen. In de Indische Oceaan zou zelfs een terugval van 58 procent zijn; voor het Midden-Oosten geldt een percentage van 35 procent. Oost- en Zuidoost-Azië scoort een reductie van 34 procent.

Dr. Spalding vindt dat we in ieder geval de concrete bedreigingen van het rif moeten aanpakken: de vervuiling, overbevissing en het dichtslibben. „Wellicht dat gezond en onaangetast koraalrif de gevolgen van een klimaatverandering beter kan opvangen.”

Een wel heel bijzondere reddingsoperatie is aan de gang voor de kust van Florida, waar de afgelopen tien jaar de helft van het koraal is verdwenen. Daar zijn als gevolg van vervuiling en visserij vrijwel alle zee-egels verdwenen, en die waren juist zo nuttig bij het in bedwang houden van zeealg. Nu de beestjes zijn verdwenen, verdwijnt het rif onder een dikke laag alg en verstikt. Deze zomer zijn 200 zee-egels uitgezet om het koraal te redden.

Toerisme
Spalding hecht grote waarde aan voorlichting van de lokale bevolking. Over verantwoord koraalrifbeheer bijvoorbeeld en verantwoord vissen. Ook toerisme is volgens hem een belangrijk beschermende factor. Mits het natuurlijk verantwoord gebeurd, voegt hij eraan. „Maar daarover hoef ik u niets te vertellen. Jullie Nederlanders hebben op de Antillen mooie voorbeelden van verantwoord koraalriftoerisme opgezet.”

Met dat laatste komen we bij de vraag wie nu eigenlijk verantwoordelijk zijn voor het behoud van de koraalriffen? In de atlas staat vermeld dat maar liefst 25 procent van de riffen in handen is van een klein groepje rijke landen, waaronder Australië (goed voor 17 procent van het wereldwijde areaal!), Groot-Brittannië, de VS, Frankrijk en Nieuw-Zeeland. „Veel van de westerse landen beschouwen de bescherming van het rif als andermans probleem, maar vanwege de overzeese gebiedsdelen die ze hebben, gaat dat niet op.” Spalding wijst opnieuw naar Nederland dat 0,17 procent van het wereldwijde rifareaal bezit. „Dat is niet veel, maar op de lijst van Caraïbische staten staan jullie wel hoog. Als wij westerlingen nu het goede voorbeeld geven in koraalbeheer dan wordt het met die overige 75 procent vast ook wel wat.”

”Red het Great Barrier Reef”

Koraal, een diertje als een bloem

Interessante sites:

Koraalatlas:
www.unep-wcmc.org

Wereld Natuur Fonds, Great Barrier Reef campagne:
www.gbr.wwf.org.au