Arts is klaar voor eerste hoofdtransplantatie bij mensen
„Mijn hoofd op
jouw schouders”Door Janneke Hak
Een slachtoffer van een verkeersongeval dat van nek tot tenen is verlamd. Een kankerpatiënt die door zijn arts is opgegeven, maar nog geen uitzaaiingen in het hoofd heeft. De Amerikaanse prof. dr. Robert J. White is ervan overtuigd dat hij deze mensen kan helpen met een hoofdtransplantatie, waarbij de patiënt het lichaam krijgt van een hersendode. „De ingreep is technisch mogelijk. Mijn team is er klaar voor. Binnen vijftig jaar is hoofdtransplantatie net zo gewoon als een niertransplantatie vandaag de dag”, beweert hij stellig. White is arts en begaan met zijn –meest jonge– patiënten. „Terwijl ik een hersenoperatie uitvoer, realiseer ik me dat de wereld van het patiëntje is ingestort. De ingreep lukt, het kind blijft in leven, maar zal nooit meer naar school gaan. Elke keer weer vraag ik me tijdens het opereren af wat ik voor deze patiënten zou kunnen betekenen. Een hoofdtransplantatie is vol risico, maar op dit moment het enige wat ik kan doen.” De 75-jarige neurochirurg is verbonden aan de Case Western Reserve University in Cleveland in de staat Ohio. Hij heeft in de loop der jaren meer dan 10.000 hersenoperaties uitgevoerd en ongeveer 700 medische artikelen geschreven. Met een hoofdtransplantatie is een enorm geldbedrag gemoeid. Dat is volgens White de voornaamste reden dat hij de ingreep nog nooit bij mensen heeft uitgevoerd. Hij schat de kosten op 5 tot 10 miljoen dollar (12 tot 25 miljoen gulden). De eerste ruimtetoerist, de Amerikaan Dennis Tito, heeft weliswaar voor zijn ruimtereis van afgelopen week het dubbele betaald, maar voor een operatie met alle risico's van dien heeft tot op heden niemand zoveel geld over. Ter vergelijking: een harttransplantatie kost zo'n 75.000 gulden en een longtransplantatie het dubbele. Tot nu toe hebben zich geen geschikte patiënten bij White gemeld. „De mensen die me benaderen, zijn nog niet ziek genoeg. Ik wil mensen alleen helpen als ze een theoretische levensverwachting van minder dan zes maanden hebben. In die categorie ben ik nog nooit iemand tegengekomen die bereid is een hoofdtransplantatie te ondergaan.” Resusaap
White heeft al tientallen jaren ervaring opgebouwd. In de jaren zeventig lukte het hem voor het eerst om het hoofd van een resusaap over te zetten naar de romp van een andere aap. Hij maakt tijdens het interview direct een einde aan de meest wilde verhalen die over hem de ronde doen. „In de Sovjet-Unie hebben wetenschappers eind jaren zestig een hondje een extra hoofd gegeven. Sommige journalisten zeggen dat ik die proeven heb uitgevoerd of beweren zelfs dat ik alleen maar extra apenhoofden transplanteer in de nek van een ander dier en geen echte hoofdtransplantaties verricht. Dergelijke experimenten heb ik nooit gedaan.” In de loop van de tijd heeft de neurochirurg samen met zijn team de techniek verfijnd. „Tijdens hersenoperaties bij patiënten liepen we steeds tegen de beperking aan dat het brein maar drie minuten zonder zuurstof kan. We ontdekten dat bij een lagere temperatuur de stofwisseling op een lager pitje staat, waardoor de hersenen veel langer kunnen overleven. We hebben een apparaat ontwikkeld –een soort hartlongmachine in het klein– dat de hersenen in korte tijd afkoelt tot 10 graden. Onder die omstandigheden kan het brein bijna een uur zonder zuurstof. Later zijn we het apparaat bij onze experimenten met apen gaan gebruiken.” Een apenhoofd dat een ander lichaam heeft gekregen, leeft na de transplantatie een paar uur tot enkele dagen. Daarna wordt het dier afgemaakt. „We moeten ons aan het onderzoeksbudget houden. De dieren liggen op de intensive care en hebben dag en nacht zorg nodig. Het is onbetaalbaar om ze langer in leven te houden.” Overbodig
De patiënt kan na een hoofdtransplantatie nooit meer lopen of bewegen. Met de huidige technieken is het niet mogelijk alle zenuwen te repareren. Toch heeft een operatie nut, zegt White. „Orgaanfuncties van mensen met een verlamming nemen zienderogen af. Door orgaanuitval is hun leven gemiddeld tien tot twintig jaar korter in vergelijking met gezonde personen. Na de ingreep kunnen de patiënten zien, voelen, ruiken en horen en met behulp van een apparaatje zelfs praten. Ze krijgen geen nieuw lichaam. Zie het als een manier om verder te leven.” Wetenschappers over de hele wereld zoeken naar mogelijkheden om verbroken zenuwbanen te herstellen. De neurochirurg verwacht binnen tien jaar een doorbraak. Hij is zich ervan bewust dat die vooruitgang hoofdtransplantatie overbodig maakt. „Verlamde patiënten kunnen dan direct geholpen worden. Op dit moment kan dat nog niet. Hoofdtransplantatie is nu de enige optie.” Paus
Wie er verder leeft, het hoofd of het lichaam, is voor White geen vraag. Hij is er 100 procent van overtuigd dat de ziel van de mens zetelt in het brein. „In de hersenen bevindt zich je geheugen, je karakter, je persoonlijkheid. Niet in het hart, de arm of de nieren. Ik spreek ook liever over een lichaamstransplantatie, dat is een betere term.” De rooms-katholieke White wuift alle ethische bezwaren weg. „De donor is hersendood, net als bij andere transplantaties. De ontvanger is ernstig ziek, levensbedreigend. Een transplantatie kan zijn leven rekken. Hoofdtransplantatie is niet te vergelijken met andere technieken om het leven te verlengen, zoals kloneren.” De neurochirurg is jaren lid geweest van de Pontifical Academy of Sciences, een commissie die de paus adviseert over medisch-ethische kwesties. Door de jaren heen heeft hij tientallen keren met de geestelijke gesproken over onder andere hersendood en het gebruik van foetaal weefsel. Hij heeft het met de paus nooit gehad over hoofdtransplantatie. „De paus heeft er niet naar gevraagd en ik ben er nooit over begonnen. Hij is degene die normaal gesproken onderwerpen aandraagt.” De activiteiten van White zijn in Amerika niet verboden. „Het hele lichaam in onderdelen transplanteren is legaal. Hart, nier, lever, longen, alvleesklier, dat gebeurt al jaren. Sinds een paar jaar kunnen mensen een nieuwe hand krijgen die ze volledig kunnen gebruiken. Van hand naar voet naar ledemaat zijn kleine stappen. Ik zie niet in waarom transplantatie van het hele lichaam in een keer niet zou mogen.” Eer
Afstotingsreacties vormen bij transplantaties altijd een groot probleem. Het lichaam herkent een nieuw onderdeel als lichaamsvreemd en zal het afbreken. Patiënten moeten daarom hun verdere leven medicijnen slikken die afstoting tegengaan, een belastende therapie met veel bijwerkingen. White kan niet inschatten hoe het een patiënt na de operatie zal vergaan, maar dat is voor hem geen reden om af te zien van hoofdtransplantatie. „Bij de eerste hart- en niertransplantaties wist ook niemand waar het op uit zou lopen. Dergelijke ingrepen zijn nu aan de orde van de dag.” De neurochirurg benadrukt steeds weer dat het welzijn van de patiënt voor hem zwaarder weegt dan de eer om de eerste hoofdtransplantatie ter wereld uit te voeren. „Het is een gevaarlijke ingreep. De vraag is voor mij niet of een operatie mogelijk is, maar of het nodig is. Als ik het doe, is het om de patiënt –een gevangene in eigen hoofd– te helpen. Het is altijd gemakkelijk om een oordeel te vellen als ziekte buiten de deur blijft. Maar iedereen kan voor de keuze komen te staan. Mijn hoofd op jouw schouders.” | 