Bounty-eilanden zonder deltaplan

Niets doet op deze schitterende zondagmiddag denken aan orkanen of overstromingen. In een stralende zon stijgt de Boeing 767 van New Zealand Air op van Auckland voor een ruim drie uur durende vlucht in oostelijke richting, naar de Cookeilanden.

Langzaam kleuren lucht en Stille Oceaan van fel blauw naar een diepe, donkere tint. Hier en daar tekent zich in de eindeloze blauwe massa een heldere witte cirkel, een banaanvorm of zomaar een rechte streep af. „Dit zijn onze bounty-eilanden”, zegt een man bij het raampje. Zo nu en dan neemt de oceaan bezit van een van die eilanden. Weinig gebieden op aarde zijn zo kwetsbaar voor klimaatverandering als deze speldenknoppen in de Stille Oceaan.

De zon zakt in zee als de 767 afdaalt richting Rarotonga, het hoofdeiland van de Cookeilanden, nog net niet halverwege tussen Nieuw-Zeeland en Zuid-Amerika. Vijftien eilanden met 20.000 inwoners telt de eilandengroep. De grootste onderlinge afstand is meer dan 1000 kilometer noord-zuid, zeg Amsterdam-Genève.

Aankomen op de Cookeilanden is op meer dan één punt een bijzonderheid. Om te beginnen valt al op de vliegtuigtrap, 's avonds om half acht, een vochtige tropische van ruim boven de 30 graden als een deken om je heen. In de aankomsthal bespeelt de plaatselijke muzikant op een provisorisch podiumpje zijn gitaar. Vrijwilligers voor zijn koor komen en gaan. Alle passagiers krijgen, eenmaal door de douane, een sterk geurende krans van verse bloemen om, als waren het stuk voor stuk staatshoofden. Zo welkom zíjn ze ook, op de klimaatconferentie op Rarotonga, in april dit jaar.

De zondagvlucht is geen opzet, maar het gevolg van een gemiste aansluiting in Sydney, Australië. Echter, de datumgrens biedt in zo'n geval uitkomst. Overschrijd van west naar oost de 180-gradenmeridiaan –aan de 'achterkant' van de aarde– en het is niet langer zondag, maar weer zaterdag.

Met het vliegtuig op zondag aankomen is bovendien op Rarotonga niet mogelijk. De bevolking viert de rustdag. Dus ook de internationale luchthaven, met verder dagelijks directe vluchten naar de Verenigde Staten en Nieuw Zeeland, ligt er de hele zondag verlaten bij. Nog niet zo lang geleden heeft een aantal hoteleigenaren –toerisme is hier dé bron van inkomsten– geprobeerd zondagvluchten in te voeren. Massaal protest met complete zomerhuisjes op de startbanen was het resultaat.

Cookeilanders gaan op zondag naar de kerk. Van de dames en heren die je daar ontmoet, kom je er maandag weer een aantal tegen op de klimaatconferentie, samen met een van de plaatselijke predikanten. Geen conferentie is geopend als dat niet door een van de kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders van het eiland is gedaan. CNN filmt rustig door.

Kwetsbaar
Rarotonga is een weekje het klimaatmiddelpunt van de Stille Oceaan. Onderzoekers uit Australië en Nieuw-Zeeland komen bijeen om de gebruikelijke presentaties over oplopende temperaturen en een stijgende zeespiegel te houden. Fiji en Hawaï hebben ook de wetenschappelijke top afgevaardigd. Tonga, Papoea-Nieuw-Guinea, Vanuatu, Kiribati, Naura, Samoa, Tuvalu en andere kleine eilandstaten hebben echter vooral mensen gestuurd die de nood vanuit de praktijk moeten vertellen. Bij de minste of geringste zeespiegelstijging verdwijnen kwetsbare kustgebieden onder water, is hun boodschap. „Vertel ons niet waarom het systeem niet helemaal voldoet waarmee jullie zeespiegelstijging willen meten; zorg liever dat het verschijnsel stopt.” Dat is het ongezouten commentaar van Tonga op een deftige voordracht van Australië.

Bijna alle kleine eilandstaten zijn present op Rarotonga. Het was de vertegenwoordigers, die nu ook op de VN-top in Den Haag zitten, een lief ding waard geweest als industrielanden als de Verenigde Staten en de Europese Unie daar ook hun gezicht hadden laten zien.

Voor veel eilandbewoners van wie de drempel maar een paar decimeter boven de waterspiegel van de Stille Oceaan ligt, die dijken noch dammen hebben en voor hun bestaan van de natuur afhankelijk zijn, is het bedreigend wat de Australische klimaatonderzoeker John Church te vertellen heeft. Hij stelt: „In de twintigste eeuw steeg de zeespiegel met 1 tot 2 millimeter per jaar. Dat is beduidend meer dan de geschatte 0,1 tot 0,2 millimeter per jaar over de laatste 3000 jaar.” Voor de periode 1990-2100 voorspellen de modellen van Church weinig goeds voor de kleine eilandstaten: 10 tot 90 centimeter stijging, „met een grote kans op minstens 50 centimeter.”

Uitzetting
Church doet onderzoek voor het wetenschappelijk klimaatbureau van de Verenigde Naties, het IPCC, en presenteert op Rarotonga getallen die hij liever nog niet in de wereldpers ziet. „We discussiëren er intern ook nog over.” Wat hij wel zeker weet: „De belangrijkste oorzaak voor de zeespiegelstijging is de verhoging van de temperatuur op aarde. Opwarming zorgt voor uitzetting van water. Dat effect gaat nog eeuwen door, ook al daalt op een gegeven moment het aandeel kooldioxide in de atmosfeer.”

Stijgt in een van de vele modellen van Church de zeespiegel met 75 centimeter, dan komt 43 centimeter daarvan voor rekening van uitzetting van het water; smeltende gletsjers en de Groenlandse ijskap leveren elk 16 centimeter. Voor Antarctica rekent hij niet meer dan 2 millimeter.

Elke millimeter stijging van de oceaanspiegel is een regelrechte bedreiging voor de Cookeilanden-bewoners. Nu al slepen ze basaltblokken aan op een strandje waar Rijkswaterstaat Nederland acuut de aanleg van een dijk op deltahoogte zou gelasten. Een hoteleigenaar op Rarotonga heeft zelfs een betonnen 'waterkering' in zee voor zijn landgoed aangelegd. Tot woede van eilanders die hechten aan natuur en milieu; tot hilariteit van waterstaatingenieurs van Fiji en Hawaï. „Bij een fikse orkaan slaat die betonnen barrière dwars door de glazen wanden van zijn restaurant aan 't strand. Geen verzekeraar die deze dwaasheid vergoedt.”

Veel bedreigender dan een iets hogere zeespiegel vinden veel eilandbewoners in de Stille Oceaan de cyclonen die tegenwoordig voorkomen in seizoenen waarin ze vroeger nooit optraden en vanuit richtingen waaruit ze eerder niet kwamen en met een hevigheid die regelrecht een bedreiging vormt voor de bevolking.

„Martin achtervolgt ons voor de rest van ons leven. We hopen dat hij niet terugkomt om ons nog een keer te pakken”, zegt Tom Wichman, een van de klimaatcoördinatoren van de Cookeilanden. Elke Cookeilander herinnert zich nog dat op 1 november 1997 een van de noordelijke eilanden, Manihiki, even van de kaart verdween. „Complete dorpen spoelden weg”, zegt Wichman.

Een absoluut dieptepunt vindt Wichman de hulp van westerse landen in de strijd tegen de beperking van het risico van klimaatverandering. Op de conferentie neemt hij een Australische dame onder vuur die in een supersnelle presentatie alle denkbare klimaatproblemen met bijbehorende oplossingen de revue laat passeren. „Hier snappen wij weinig of niets van. Wat ik wel weet, is dat uw land koelkasten met veel te dunne wanden naar onze eilanden exporteert. Snapt u niet dat wij daar niets aan hebben omdat de temperatuur bij ons zoveel hoger ligt?”

De Australische onderzoekster haalt bakzeil. „Onze producten zijn voor uw omgeving minder geschikt. Vraagt u Coca-Cola eens. Die hebben op dit punt meer ervaring.” Wichman grijnst breed, gaat staan en zegt: „Wilt u ons echt helpen?”

Geen twijfel

Interessante sites:

De officiele website van de VN-klimaatconferentie in Den Haag is:
http://cop6.unfccc.int

De klimaatwebsite van het ministerie van VROM:
www.climatechange2000.org

Het KNMI biedt
informatie via:
www.knmi.nl

Het RIVM combineert zijn nieuwsvoorziening met de site van het klimaatbureau van de Verenigde Naties, via www.rivm.nl