Elektronisch label
verdringt streepjescode

„Eigenlijk is die streepjescode er nog niet eens zo lang. In 1980 kwam het idee op, maar de doorbraak kwam eigenlijk pas eind jaren tachtig. Vanaf die tijd werden praktisch alle producten ervan voorzien.” Aan het woord is Jurjen de Vries, directeur van het Bureau voor Management & Efficiency in Geldermalsen. Als organisatiedeskundige heeft hij het hele logistieke ontwikkelingstraject van die geheimzinnige dunne en dikke streepjes op de verpakking meegemaakt. Hij ontwikkelde in 1992 een slim systeem, Kassamaat, dat behoorlijk precies kon voorspellen hoe druk het bij de kassa's kon worden en dus ook hoeveel caissières er telkens aanwezig moesten zijn. De berekeningen zijn gebaseerd op de registratie van het aantal binnenkomende winkelwagentjes.

Inmiddels draait het systeem tot volle logistieke tevredenheid in meer dan 120 supermarkten. „Het systeem werkt zo goed dat een keten als Hoogvliet de slogan: „Iedere derde klant bij een kassa krijgt de inhoud van zijn kar gratis” aandurfde.”

Doorlopen bij kassa
„Maar de ontwikkelingen gaan door. In Zuid-Afrika werd al vijf jaar geleden in een supermarkt een grootschalig experiment uitgevoerd met, zeg maar, elektronische streepjescodes. Op ieder artikel zat een chip geplakt met daarin de artikelcode. Die chip zond deze code via een soort radiosignaal uit”, zegt De Vries.

Wat is nu het voordeel daarvan? „Met die elektronische labels heb je ineens veel meer mogelijkheden. Je rijdt met je kar vol boodschappen naar de kassa en wilt alle aankopen stuk voor stuk op de lopende band leggen. Maar die is er niet meer. Dat de caissière alle artikelen voor het venster met de rode laserscanner moet houden, is ook verleden tijd. Met een antenne worden nu de elektronische codes van alle artikelen tegelijkertijd automatisch gelezen en een seconde later komt de rekening al uit de kassa.” De Vries berekent dat op deze manier de afrekentijd met ten minste 50 procent wordt verminderd. „Als je even doorredeneert, ga je natuurlijk ook dat afrekenen automatiseren met een eveneens op afstand leesbare chipkaart. Dan zal de hele transactie zelfs binnen luttele seconden kunnen worden afgehandeld, en is er hooguit een caissière nodig voor mensen die nog ouderwets willen betalen.”

Het Zuid-Afrikaanse experiment dateert van vijf jaar geleden; het systeem lijkt alleen maar voordelen op te leveren. Waarom wordt het dan nog niet ingevoerd? „Dat zit hem hoofdzakelijk in het prijskaartje van die elektronische labels. Door die chip wordt het een nogal dure aangelegenheid, je moet rekenen op minimaal 25 tot 30 cent per label. Dat kan niet uit bij de verkoop van een grote plastic zak zoute chips van ƒ 2,98. De winstmarges zijn in de supermarkten erg klein, 3 procent is al mooi. Pas als dit soort etiketjes drastisch goedkoper wordt, tot het niveau van enkele centen, zal men de invoering serieus gaan overwegen. Ik verwacht overigens, gezien de technische ontwikkelingen, dat dit toekomstscenario pas over vijf tot acht jaar werkelijkheid zal worden.”

Cybershoppen
Deze inschatting van De Vries komt goed overeen met de verwachtingen van de elektronische industrie. De elektronicagigant Philips, die altijd vooroploopt met innovatieve ontwikkelen, experimenteert momenteel met allerlei op plastic gebaseerde elektronische schakelingen, die aanzienlijk goedkoper kunnen worden geproduceerd dan de gebruikelijke op silicium gebaseerde chips (zie onderstaand artikel). Naar verwachting zal Philips over drie tot vier jaar met plastic elektronische labels op de markt komen die nog maar enkele centen kosten.

Eerder dan het elektronische label wordt het elektronisch winkelen, bekend onder de verzamelnaam e-commerce, praktijk. Als het aantal publicaties hierover maatgevend is, dan is het nu al een ”hot item”. De Vries heeft hier een duidelijk mening over. „Alle grote ketens zijn ermee bezig. In Utrecht bezorgt Albert Heijn boodschappen thuis die via internet zijn besteld. Deze service kost natuurlijk wel wat, zo'n 6 tot 9 gulden extra. Maar het blijkt dat 75 procent van de mensen die gebruikmaken van internet zo'n bedrag acceptabel vindt. Met name tweeverdieners, die weinig tijd voor winkelen hebben, reageren positief. Ook de jeugd vindt dit een acceptabele bijdrage voor het ”cybershoppen”. In vaktaal kun je de ”shopfun”-categorie, die winkelt omdat het gewoon leuk is, onderscheiden van de ”shoprun”-groep, waar de zakelijke, efficiënte aanpak van de e-commerce op is afgestemd.”

Stofzuiger
Terug naar het elektronische label. In de supermarkt zijn de voordelen duidelijk: snellere, moeiteloze afrekening bij de kassa en efficiënter voorraadbeheer. Maar ook bij de consument thuis blijven deze labels actief. Er kan in de chips allerlei informatie worden meegenomen over de afkomst, de aard en de samenstelling van het product en, niet te vergeten, de houdbaarheid.

Tegelijkertijd zal de huishoudelijke apparatuur steeds 'intelligenter' worden. De stofzuiger die automatisch de kamer zuigt, de grasmaaier die op bevel de grasmat kortwiekt, maar ook de 'slimme' koelkast, die voortdurend op grond van de gemeten temperatuur en de informatie in de elektronische labels de uiterste consumptiedatum in de gaten houdt en tijdig waarschuwingen afgeeft.

Technisch gesproken is het dan maar een kleine stap verder om ook een automatische voorraadadministratie bij te houden. Moeder wil niet voor verrassingen komen te staan en stelt in dat het aantal pakken magere melk niet minder dan twee mag worden. Als dat toch gebeurt, voegt de computer automatisch de regel ”vijf pakken melk” toe aan de bestellijst van supermarkt Supertech. Ook is het dan niet moeilijk om, gegeven de aanwezige voorraad, een ”Personal Kitchen Assistant” te laten uitrekenen met welke combinaties je eens makkelijk diner kunt klaarmaken voor de gasten die vanavond komen.

Vliegveld
Het zou onvolledig zijn om de opsomming van toepassingen van deze nieuwe technologie te beperken tot supermarkt en huishouden. In principe kunnen vele alle andere toepassingen van artikelherkenning die tot nu toe met streepjescode worden gedaan, met veel succes overschakelen op elektronische codes. De voordelen zijn overduidelijk: het artikel hoeft niet zodanig gedraaid te worden dat de streepjescode zichtbaar wordt. Zelfs honderden artikelen in een doos of in een container verpakt, kunnen volledig automatisch binnen een fractie van een seconde worden ”gescand”. Ook kan de fabrikant elektronisch veel meer informatie meegeven, en die gegevens kunnen zo nodig later worden gewijzigd. Het enige nadeel blijft voorlopig nog de kostprijs.

Op verschillende luchthavens worden de bekende papieren labels al vervangen dan wel aangevuld met elektronische labels, omdat het optische lezen van al die koffers, schots en scheef op de lopende band of dicht opeen gestapeld op karretjes, een groot probleem is.

Als het zogenaamde ”smart label” aan –of beter: in– een product zoals een computer, een bromfiets of een auto wordt aangebracht, snijdt het elektronische mes aan twee kanten. Stelen en frauderen wordt een stuk lastiger, terwijl het verlenen van service veel eenvoudiger wordt, omdat het label meer informatie kan bevatten dan alleen de artikelcode. Het is heel goed denkbaar dat de servicemonteur met een speciale GSM-telefoon bij de klant het elektronische label van het apparaat leest, om dan automatisch via Internet alle benodigde service-informatie op te halen die hij nodig heeft om ter plekke de reparatie te verrichten.

Elektronisch levensnummer
Ook in de dierenwereld vindt het aanbrengen van elektronische ”levensnummers” steeds meer ingang. Een in een glazen buisje verpakte chip ter grootte van een flinke rijstkorrel vervangt allerlei min of meer wrede methoden zoals brandmerken en oorflappen. De chip wordt via een speciaal injectiepistool onderhuids aangebracht. Voor herkauwers zoals koeien is er ook de mogelijkheid zo'n chip in een bolus van keramisch materiaal, met de vorm van een stompe sigaar, te verstoppen. De koe slikt deze bolus in; die blijft door zijn gewicht permanent in een van de magen aanwezig. Via het unieke levensnummer, door ISO gestandaardiseerd als een 64-bits-code, zijn van het dier de genetische afkomst, eigenaar en veel andere gegevens op te vragen.

Voor een waterdicht identificatie- en registratiesysteem zijn deze elektronische labels, ook wel transponders genoemd, onmisbaar. Zo'n systeem zou bij het uitbreken van allerlei gevaarlijke ziekten zoals de varkenspest en de gekkekoeienziekte, de situatie veel sneller onder controle kunnen brengen en veel onnodig dierenleed en economische schade kunnen voorkomen.

Broeikaseffect, biotechnologie, e-business. Wat brengt de komende eeuw? Een serie artikelen in deze rubriek zal een reeks belangrijke technologische ontwikkelingen belichten die ons te wachten staan.

Vorige afleveringen:
•  De kwetsbaarheid der lage landen

•  Voedingsmiddelen tegen ziekten