Nucleaire onderzeeërs, Ruslands hoop

„Wanneer de marine verzwakt, is dat altijd slecht voor het land”, vertelde Poetin een kleine drie weken terug op de jaarlijkse feestdag van de Russische zeemacht, de dag van de marine. „Toen ze op eigen benen stond, steeg ook Ruslands ster en was het mogelijk zich een machtige staat te noemen.” Poetin sprak deze veelzeggende woorden uit aan boord van de torpedojager Nastovitsji in de haven van Baltisk, gelegen in de Russische enclave Kaliningrad aan de Oostzee. Deze meest westelijk gelegen Russische havenstad is de thuisbasis van de zogeheten Baltische vloot, een van Ruslands vier belangrijkste vloten.

De Russische president inspecteerde die dag ook met groot eerbetoon de in Baltisk gelegerde marineonderdelen en nam een grootse parade van oorlogsschepen af. Daarbij vuurde een van de schepen een salvo raketten af. De ongekend grote aandacht die Poetin die dag aan de Russische zeemacht besteedde staat niet op zichzelf.

Poetin heeft er namelijk nooit een geheim van gemaakt dat hij Rusland weer terug wil hebben op de wereldkaart. En naast een sterk leger is daarvoor volgens hem ook een sterke marine nodig. Zo bracht hij vrijwel direct na zijn verkiezing begin april een bezoek aan een andere belangrijke Russische vloot, de Noordelijke vloot. Deze is gelegen in Moermansk op het noordelijk gelegen Kola-schiereiland nabij de Barentszzee. Dit is ook de thuishaven van de nu in nood verkerende onderzeeër Koersk.

Nucleaire taken
Poetin was toen zelfs gekleed in een speciale marine-uitrusting en bracht een deel van de dag door op de nucleair aangedreven onderzeeboot Karelië, die ook raketten bij zich droeg. Tijdens die trip voer de Karelië op een gegeven moment op een diepte van maar liefst 400 meter onder de zeespiegel. Dat was overigens in hetzelfde gebied waar nu de Koersk ligt. Verder was de president ook getuige van oefeningen met raketten die kernladingen kunnen dragen.

Deze oefeningen werden niet toevallig in aanwezigheid van de Russische president gehouden. De komende jaren zal een groot aantal op land gestationeerde nucleaire raketten uit de roulatie worden genomen wegens veroudering. Tegelijkertijd moeten de nucleaire taken van de marine worden versterkt. Volgens de opperbevelhebber van de Russische vloot, admiraal Vladimir Koerojedov, zou het gebruik van nucleaire raketten vanaf onderzeeërs strategisch veel effectiever werken dan vanaf land.

De versterking van deze nucleaire taken is onder meer vastgelegd in een nieuw programma voor de Russische vloot, getiteld ”Ruslands militaire strategische belangen op de wereldoceanen”. Dat voorziet in de versterking van de Russische aanwezigheid op de wereldzeeën en -oceanen. „Rusland mag zijn historische status als grote zeemacht niet verliezen”, meent admiraal Koerojedov.,,De Russische vloot treedt het nieuwe millennium dan ook binnen met onderzeeërs, oppervlakteschepen, kustwachtschepen en marinevliegtuigen, die volledig voldoen aan de eisen van Ruslands maritieme veiligheid.”

Ook de aankondiging onlangs van het opnieuw stationeren van een Russisch vliegdekschip in de Middellandse Zee moet gezien worden als onderdeel van deze nieuwe voornemens bij de Russische vloot. Dit betreft een van Ruslands grootste marineschepen, de Admiraal Koeznetsov, die ook onlangs nog in de Barentszzee in het diepste geheim een grote oefening heeft gehouden. En voor het eerst in zijn twintigjarig bestaan werd daarbij gebruikgemaakt van de volledige wapenuitrusting, inclusief Soechoi-gevechtsvliegtuigen. Evenals de Koersk is ook de Admiraal Koeznetsov gemaakt om nucleaire raketten af te vuren.

Vlootcrisis
Met het sturen van dit vliegdekschip zal de Russische marine voor het eerst sinds tien jaar weer permanent aanwezig zijn in de Middellandse Zee. In 1990 verliet de Sovjetvloot dit gebied vanwege het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Daardoor viel immers ook de eens zo machtige zeemacht van het land uiteen, omdat grote delen ervan zich opeens op buitenlands grondgebied bevonden.

Dit geldt vooral voor de Zwarte-Zeevloot en de Baltische vloot. De Zwarte-Zeevloot was gestationeerd in Sebastopol op de Krim. Met de onafhankelijkheidsverklaring van Oekraïne in 1991 bevond deze zich dus opeens op Oekraïens grondgebied. Na lange onderhandelingen hebben Rusland en Oekraïne de vloot onder elkaar verdeeld en is Oekraïne zelfs akkoord gegaan met de aanwezigheid van een Russische Zwarte-Zeevloot in Sevastopol. Door de geïsoleerde ligging –er is immers geen directe verbinding met het moederland– is dit deel van de Russische vloot echter opvallend minder slagvaardig geworden.

Hetzelfde geldt voor de Baltische vloot, die door de onafhankelijk van de Baltische republieken Estland, Letland en Litouwen nu slechts geconcentreerd is in de Russische enclave Kaliningrad. Ook dit gebied heeft geen directe verbinding met het moederland. Voor de Noordelijke vloot, gestationeerd in Moermansk, en de Stille-Zuidzeevloot, gestationeerd in Vladivostok, is er wat dat betreft door het uiteenvallen van de Sovjet-Unie weinig veranderd. Beide liggen onveranderd in het Russische moederland.

Wat wel is veranderd, is de betekenis en het aanzien van de marine in Rusland. Terwijl die onder de Sovjets nog topprioriteit kreeg als onderdeel van de oorlogseconomie, veranderde dit drastisch na de val van het communisme. De krijgsmacht, en daarmee ook de marine, kreeg nauwelijks meer geld uit de regeringsbegroting en er brak een periode van ernstig verval aan. Er kwam een grote uittocht op gang van marinepersoneel naar de burgermaatschappij, waarbij vooral de besten het snelst emplooi vonden. De gevolgen lieten niet lang op zich wachten: muitende matrozen en steeds slechter onderhouden marineschepen.

Nucleaire lekken
Wegens geldgebrek zijn bijvoorbeeld veel nucleair aangedreven onderzeeërs uit de vaart genomen en niet zelden afgezonken naar de zeebodem. Volgens milieuactivisten lekt uit deze scheepswrakken op grote schaal nucleair materiaal de zee in. De Russische overheid lijkt echter niet open te staan voor deze kritiek en heeft zelfs twee van deze activisten, Alexander Nikitin en Grigori Pasko, jarenlang vervolgd. Geheimhouding en intimidatie lijken nog steeds het enige antwoord te zijn op dergelijk gevaar.

Ook in het geval van de Koersk wuiven de Russische autoriteiten alle kritiek over gevaar van het weglekken van de nucleaire lading weg. Dat was ook al het geval met de onderzeeër Komsomolets, die in 1989 na een ongeluk in de Barentszzee naar de zeebodem is verdwenen. Ondanks reparatiepogingen is inmiddels op grote schaal radioactief materiaal uit dit wrak weggelekt.

Slapen tijdens een nachtmerrie