1 Waar de reis heen ging

Polen had in 2014 de primeur, ruim een jaar na de inhuldiging van Willem-Alexander. Vervolgens vloog het koningspaar naar het oosten voor staatsbezoeken aan Japan en Zuid-Korea. Denemarken was het eerste Europese land dat Willem-Alexander en Máxima aandeden. Daarna volgden China, Frankrijk, Australië en Nieuw-Zeeland.

2 Dichter bij huis

Tussen de zomer van 2017 en 2019 lag de focus op Europa. De koning ging toen naar Italië, Vaticaanstad –slechts een halve dag–, Portugal, Luxemburg, Letland, Estland, Litouwen, het Verenigd Koninkrijk en Ierland.

3 Corona dwarsboomde plannen

Vlak voor de coronapandemie uitbrak deed het koningspaar India en Indonesië aan. Daarna reisden ze ruim een jaar niet, om het daarna dichter bij huis te zoeken: Duitsland, Noorwegen, Oostenrijk, Zweden en –vorige week dus– Griekenland. Twee keer had de koning de Grieken moeten afbellen: één keer vanwege corona, één keer vanwege de net uitgebroken oorlog in Oekraïne.

4 Steeds meer staatsbezoeken

Het aantal staatsbezoeken nam de afgelopen eeuw sterk toe. Wilhelmina legde er tijdens haar 58-jarige regeringsperiode slechts negen af. Juliana bracht er 28 in 32 jaar tijd en Beatrix maar liefst 54 gedurende de 33 jaar dat zij op de troon zat. Willem-Alexander viert volgend jaar zijn 10-jarig ambtsjubileum en heeft zijn 25e staatsbezoek er nu al op zitten, ondanks dat corona een aantal keer de plannen dwarsboomde. De teller stond bij Beatrix na diezelfde periode nog maar op veertien.

5 Nog niet zo vaak gastheer

Willem-Alexanders lijst met inkomende staatsbezoeken is veel korter: zeven stuks. Dat heeft te maken met het gebruik dat het jongst aangetreden staatshoofd het langstzittende als eerste bezoekt. In de beginjaren van een nieuwe monarch kan het dus even duren voordat de bezoeken op gang komen. Als een nieuwe vorst is aangetreden, kan Willem-Alexander zo’n land dus voor de tweede keer bezoeken. Groot-Brittannië bijvoorbeeld.

6 Vaste prik: veel ceremonie

Een staatsbezoek kent een aantal vaste programmaonderdelen: de inspectie van de erewacht, het spelen van beide volksliederen, een kranslegging bij een nationaal monument en een bezoek aan het parlement.

7 Chic tafelen

Op de eerste avond van het staatsbezoek vindt traditiegetrouw het staatsbanket plaats. Tiara’s en galajurken worden uit de kast gehaald. Beide staatshoofden houden een tafelrede, waarin ze de goede relaties met het andere land benadrukken.

8 Tegenprestatie

Nederland biedt het gastland doorgaans een concert aan als contraprestatie. Vroeger was er op de tweede dag nóg een staatsbanket, maar koningin Beatrix veranderde dat. Zij wilde niet wéér een hele avond met dezelfde mensen tafelen. Willem-Alexander geniet net als zijn moeder met zijn gasten van een muzikaal of cultureel avondje. Maar waar Beatrix vaak hele orkesten meenam, geeft hij de voorkeur aan een klein gezelschap.

9 Gesprek met Nederlanders

Bij elk staatsbezoek ontmoet het koningspaar Nederlanders die in het land wonen of werken. Deze mensen kunnen zichzelf bij de ambassade aanmelden. Alle genodigden mogen koning en koningin de hand schudden. Ook gaan zij in gesprek met vooraf geselecteerde groepjes, bijvoorbeeld gepensioneerden of studenten.

10 Kort en efficiënt graag

Een van de verschillen met Beatrix is het tempo van Willem-Alexander. Een uitgebreid programma is niet aan hem besteed; hij houdt van kort en efficiënt. Zo verbleef hij vier dagen in Indonesië, terwijl zijn moeder daar in 1995 nog elf dagen voor uittrok.

11 Eigen accenten

Willem-Alexander legt ook eigen accenten. Vaak draait het programma om innovatie, technologie, duurzaamheid, de toekomst. Beatrix had meer aandacht voor cultuur en het verleden.

12 Persgesprek met camera’s

Meereizende journalisten mogen het koningspaar aan het eind een vraag stellen. Vaak gaat het gesprek, anders dan in Beatrix’ tijd, amper over het bezoek zelf. Zo werd in Zweden gevraagd naar Amalia’s studietijd. Toen bleek dat de prinses door bedreigingen amper meer het huis uit kan. In Griekenland probeerden journalisten te weten komen of het paar straks het Nederlands elftal gaat aanmoedigen bij het WK voetbal in Qatar.

Willem-Alexander is de eerste Nederlandse vorst die zo’n persgesprek houdt met camera’s erbij. Koningin Beatrix deed dat nooit.

13 Napoleon begon ermee

Een van de eerste moderne staatsbezoeken was dat van de Franse keizer Napoleon III in 1855 aan koningin Victoria van Engeland. Het eerste staatsbezoek aan Nederland bracht de Belgische koning Leopold II in 1883; koning Willem III beantwoordde dat een jaar later.

14 Goede relatie verdiepen

Een staatsbezoek is het hoogste bezoek dat tussen twee landen kan plaatsvinden. Doel is om de goede relatie tussen landen te bevestigen en te verdiepen, het wederzijds begrip te versterken en mogelijkheden tot verdere samenwerking te onderzoeken.

15 Verschil met officieel bezoek

Staatsbezoeken kunnen alleen door het staatshoofd worden afgelegd. Buitenlandse bezoeken die Willem-Alexander als prins bracht, waren dus geen staatsbezoeken. Wel vergezelde hij na het overlijden van prins Claus geregeld zijn moeder. Als koning legt Willem-Alexander ook officiële bezoeken en werkbezoeken in het buitenland af. Anders dan bij een staatsbezoek ontbreken veel ceremoniële programmaonderdelen dan.

16. Jaar van voorbereiding

Een staatsbezoek vergt minstens een jaar aan voorbereiding. Beide landen dimdammen dan over de invulling van het programma, ieder vanuit eigen belangen. Wat het ene land belangrijk vindt, wil het andere land niet altijd in de schijnwerpers zetten. Bij een gastheer die al op leeftijd is, zoals in Noorwegen en Zweden, ligt het tempo lager en is er minder ruimte voor actie.

17. Koning-piloot

Het koningspaar arriveert met het regeringsvliegtuig in het land van bestemming. Meestal kruipt de koning zelf achter de stuurknuppel. Zo houdt hij zijn vlieguren op peil – noodzakelijk om zijn brevet te behouden.

18 Groep meereizigers

Met het koningspaar reist altijd een delegatie mee: ministers, de ambassadeur, de directeur van het Kabinet van de Koning en het hoofd van de Rijksvoorlichtingsdienst. Ook leden van de hofhouding gaan mee: de hofmaarschalk, grootmeester en grootmeesteres, de secretaris en meerdere adjudanten.

19 Bedrijfsleven sluit contracten

In het kielzog van het koningspaar reizen ook mensen uit het bedrijfsleven mee. Zij proberen overeenkomsten te sluiten in het te bezoeken land. Volgens ervaringsdeskundigen helpt de aandacht voor het bezoek en aanwezigheid van het koningspaar daarbij. Naar India reisden meer dan 140 bedrijven mee – een record.

20 Prijskaartje

Op de rijksbegroting staat volgend jaar 2 miljoen euro gereserveerd voor uitgaande staatsbezoeken, officiële bezoeken en werkbezoeken en inkomende bezoeken van hoogwaardigheidsbekleders. Uit dat budget worden reis- en verblijfkosten, de ontvangst van de Nederlandse gemeenschap, contraprestatie, lunches, recepties, cadeaus en personele kosten betaald.

21 Lintjesregen

Vaak worden over en weer onderscheidingen uitgereikt. De koning geeft doorgaans een onderscheiding van de Kroonorde weg, een die hij zonder toestemming van het kabinet mag verlenen. Koningin Juliana stelde die categorie in 1969 in om buitenlanders een lintje te kunnen geven in de Huisorde van Oranje.

22 Chique dresscode

Voor genodigden en de meereizende pers gelden kledingregels. Bij officiële gelegenheden worden zij verwacht in tenue de ville of donker pak. Voor dames betekent dat: een nette jurk of mantelpakje dat minimaal op de knie komt, in bescheiden kleuren. Bij het staatsbanket is de dresscode white tie, formele avondkleding dus. Mannen komen in rokkostuum, vrouwen in een lange galajurk. Black tie, wat op de uitnodigingskaart voor de contraprestatie staat, duidt op overwegend zwarte kleding – een pak voor de heren en avondjurk voor de dames.

23 Speeches

Naast de tafelrede bij het staatsbanket houdt de koning verschillende toespraakjes. Zo geeft hij soms een statement af aan de pers, speecht hij tijdens lunches met hoogwaardigheidsbekleders en spreekt hij de Nederlandse gemeenschap toe.

24 Politiek gevoelig

Soms komen moeilijke kwesties aan de orde. In China kaartte de koning bijvoorbeeld de situatie rond mensenrechten aan – zij het subtiel. Zo maakt hij in een toespraak voor toekomstige bestuurders duidelijk dat Nederland groot is geworden dankzij de vrijheid van meningsuiting, respect voor minderheden en onafhankelijke rechtspraak. In Indonesië bood de koning excuses aan voor het geweld van Nederlanders in de onafhankelijkheidsoorlog. Tijdens Beatrix’ bezoek in 1995 lagen excuses nog te gevoelig.

25 Wat het oplevert

Als het koningspaar is vertrokken, betekent dat niet: einde verhaal. Het ministerie van Buitenlandse Zaken stelt naar aanleiding van het bezoek een lijst op met acties die de samenwerking tussen beide landen verder moeten bevorderen. Om de zoveel tijd vindt een evaluatie plaats.