Hittegolven lijken vaker voor te komen, langer aan te houden en ernstiger gevolgen te hebben. Is dit klimaatverandering in actie?

Komen hittegolven vaker voor?

Ja, concludeerden klimaatwetenschappers eerder deze maand in vakblad Nature. Sinds 2003 is in Europa een „bijzonder sterke toename van extreme hitte” gemeten. Als ze afgaan op de trends, verwachten de klimatologen dat de ernst van hittegolven in Europa sterker zal toenemen dan de gemiddelde temperatuur op aarde.

Hoe komt het dat Europa zucht onder zulke langdurige hittegolven?

De klimatologen wijten de hardnekkige hittegolf in Europa vooral aan de aanwezigheid van twee sterke straalstromen boven het continent. Ze noemen Europa –samen met het Midden-Oosten, delen van China en het westen van Noord-Amerika– hotspots met een aanwijsbare toename van hittegolven. Deze laten zich niet zomaar door lagedrukgebieden opzij drukken, schrijven ze in Nature. Zolang lagedrukgebieden daar niet in slagen, zullen de hoge temperaturen aanhouden. Met alle gevolgen van dien: niet alleen hittestress, droogte en natuurbranden, maar ook kromme spoorstaven, gesmolten asfalt en ingestorte gletsjers.

Is de huidige hittegolf het gevolg van de klimaatverandering?

Dat is zeker heel goed mogelijk. Wereldwijd sneuvelen deze maand warmterecords. In Engeland registreerde Met Office, het Britse KNMI, op 19 juli een record van 40,3 graden Celsius, dat het record uit 2019 (38,7 graden) „verpulverde.” Britse klimaatdeskundigen stellen dat 40 graden in Engeland „uiterst onwaarschijnlijk” zou zijn zonder klimaatverandering. „Dat de temperaturen zo hoog zijn als ze zijn, komt door klimaatverandering die de mens heeft veroorzaakt. Daar zijn we nu heel zeker van”, zei Friederike Otto van het Imperial College London. Bovendien komen door de opwarming van de aarde hittegolven vaker voor en zijn ze intenser.

Hoe is dat elders in de wereld?

Ook in andere landen sneuvelt het ene na het andere warmterecord. In Portugal wees het kwik 45,0 graden Celsius aan, in Spanje 45,7 graden, in China 40,9 graden, in Tunesië 48 graden, en in Iran 52 graden.

Hoeveel warmte kunnen mensen aan?

Het lichaam van gezonde mensen kan heel wat warmte hebben, maar er zijn grenzen. In het algemeen houden wetenschappers een natteboltemperatuur van 35 graden aan. Dat is de temperatuur die een thermometer aanwijst in een met water doordrenkte doek. Deze temperatuur houdt rekening met warmte en luchtvochtigheid. Hoe vochtiger de lucht is, hoe moeilijker iemand kan afkoelen door te zweten.

Wanneer zowel de luchtvochtigheid als de temperatuur erg hoog zijn, kan de natteboltemperatuur naar een gevaarlijk niveau kruipen. Bij 46 graden en een luchtvochtigheid van 30 procent is de natteboltemperatuur een veilige 30,5 graden. Maar bij 39 graden en een luchtvochtigheid van 77 procent bereikt de natteboltemperatuur ongeveer de kritische waarde van 35 graden. Uit nieuw onderzoek blijkt dat de natteboltemperatuur zelfs een veel lagere bovengrens heeft van maar 31 graden. Mensen raken dus eerder oververhit dan eerst werd gedacht.

In Spanje en Portugal heeft de hitte van de afgelopen twee weken tot honderden doden geleid. Zo’n 80 tot 90 procent van de slachtoffers van hittegolven zijn ouder dan 65.

De slachtoffers overleden aan hyperthermie of oververhitting. De balans tussen warmteproductie en warmteverlies is dan zoek. Als het lichaam te warm wordt, gaan weefsels kapot. Darmen gaan lekken, cellen sterven af, en het immuunsysteem slaat op hol. Dat vooral ouderen slachtoffer zijn, is omdat ze een minder veerkrachtig zijn dan jongeren.

Wat is er aan de extreme hitte te doen?

Niet veel. Klimaatakkoorden hebben nog niet geleid tot een drastische afname van de CO2-uitstoot. VN-secretaris-generaal António Guterres zei maandag dat de landen voor de keuze staan: „Collectieve actie of collectieve zelfmoord.” Maandag vergaderden de klimaatministers van ruim veertig landen in Berlijn voor de jaarlijkse klimaatsubtop, de Petersberg Climate Dialogue.

Klimatologen denken dat de wereld zich beter kan voorbereiden op nog ernstiger hittegolven. „We moeten dringend nadenken over het verminderen van oververhitting, schaduw van bomen en gekoelde gebouwen”, aldus Hannah Cloke van de University of Reading (VK).