Lastig en bemoeizuchtig vinden zorgmedewerkers familieleden van cliënten soms. Tot in de kleinste details worden kwaliteitsrichtlijnen dichtgetimmerd, zodat verpleeg- en verzorgingshuizen bijna niets meer aan vrijwilligers durven over te laten. En dat terwijl ze een extra paar handen zo goed kunnen gebruiken.

„Mantelzorgers voegen iets toe aan de professionele zorg”, vindt directeur Diederik van Dijk van de Nederlandse Patiënten Vereniging (NPV). „Ze hoeven niet binnen tien minuten hun taak afgestreept te hebben, geen uren te schrijven en worden niet beperkt door de financiën.”

Van Dijk vindt het „ontzettend slecht” als strakke kwaliteitsrichtlijnen in bijvoorbeeld de verpleeghuiszorg de hulp van mantelzorgers belemmeren. „De professionele zorg is al zwaar overbelast en intussen gaat de vergrijzing in hoog tempo door. Laat de zorg zich realiseren dat ze mantelzorgers keihard nodig heeft. En dat ze in de toekomst alleen maar meer moet steunen op familieleden en naasten.”

Risico’s

Hendrik Jan van den Berg, bestuurder bij Lelie zorggroep, erkent dat de samenwerking tussen mantelzorgers en professionele zorgverleners „niet altijd volmaakt” verloopt. „Neem een cliënt die lang op de wachtlijst van een verpleeghuis heeft gestaan. Als er dan eindelijk plek is, wordt de zorg van het ene op het andere moment overgenomen van familieleden. Het is ontzettend belangrijk om de verwachtingen goed met hen te bespreken: wat doen wij en wat kunnen jullie als mantelzorgers bijdragen? Als dat niet gebeurt, kan een mantelzorger zich overbodig voelen. Of een mantelzorger loopt zoveel rond, dat de professionals zich afvragen: vertrouwt die persoon ons de zorg wel toe?”

Soms zitten kwaliteitsvoorschriften de inzet van mantelzorgers in de weg. „In onze samenleving accepteren we eigenlijk geen risico’s”, ziet Van den Berg. „Als iemand thuis valt, is dat eigen risico. Gebeurt dat in het verpleeghuis, dan is het slechte zorg. Met kwaliteitsrichtlijnen willen we in feite alle risico’s uitbannen.” Ook zijn organisatie is gebonden aan regels die de overheid in overleg met de zorg heeft vastgesteld. „En we willen ook garant staan voor een veilige omgeving. Het is dus te simpel om te denken: als we allemaal wat meer water bij de wijn doen en meer risico’s accepteren, dan kan er meer. Dat is allemaal wel waar, tot het over je eigen vader of moeder gaat.”

De bestuurder pleit ervoor om over dat dilemma een maatschappelijk debat te voeren. „Er is altijd wel iets van betekenis te doen voor je geliefde”, benadrukt hij. „Er gebeurt ook nu veel goeds. Alleen al in onze organisatie zetten dagelijks duizenden mantelzorgers en vrijwilligers hun schouders onder dit belangrijke werk. Hen willen we zien en steunen.”

Zorgplicht

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving noemt in zijn rapport ook de optie van een wettelijke zorgplicht, waarmee mensen gedwongen kunnen worden voor hun ouders te zorgen of voor deze zorg te betalen. In Duitsland gebeurt dat al. Zowel Van Dijk als Van den Berg heeft daar bedenkingen bij. „Het zou ontzettend jammer zijn als dit soort naastenliefde afgedwongen moet worden vanuit Den Haag”, vindt Van Dijk. Hij zet liever in op positieve prikkels en het schrappen van regels die vrijwilligerswerk belemmeren. „Als je kiest voor vrijwilligerswerk in plaats van betaald werk, word je nu fiscaal gestraft. Laten we minder inzetten op zelfontplooiing en betaald werk en meer op verantwoordelijkheid nemen voor elkaar.”

Van den Berg wijst op Zuid-Europa, waar bijna geen verpleeghuizen meer zijn. „Veelzeggend. Kennelijk kunnen familieleden en andere naasten daar de zorg opvangen.” Het is volgens hem de vraag of er voldoende tijd overblijft om naar elkaar om te zien „als we allemaal fulltime werken. Het lijkt me goed dat ieder naar vermogen gaat bijdragen. Dat bepaalt toch het morele kompas van de samenleving. Tegelijk weet ik dat veel jonge gezinnen ook hard moeten werken om de eindjes aan elkaar te knopen.”

Wat er nodig is om meer mantelzorgers in te zetten? Werkgevers die hun personeel steunen bij mantelzorgtaken en hen daarvoor de mogelijkheid geven, zegt Van den Berg. Ook technologie kan mantelzorgers ontlasten. Zo zet Lelie zorggroep een horloge met gps-tracker in voor mensen die snel verdwalen en de weg naar huis niet meer weten. „Vroeger zouden ze dan naar een verpleeghuis moeten. En de mantelzorger werd erg belast, omdat die niet thuis weg durfde. Nu kan hij of zij de verdwaalde persoon zo ophalen.”