„Op het grondvlak overheerst de pijn”
Ds. D. Heemskerk, enige maanden predikant van de hersteld hervormde gemeente in Opheusden, is sinds 1 mei synodevoorzitter van de Hersteld Hervormde Kerk. „Ik vind het positief dat mensen, door de breuk die ontstaan is als gevolg van het verenigingsbesluit van 12 december 2003, veel bewuster zijn gaan nadenken over de kerk. Maar verder overheerst op het grondvlak de pijn.”
De Opheusdense predikant kan nog steeds niet begrijpen dat de Protestantse Kerk de federatiegedachte niet wilde overwegen maar tot fusie overging, zodat het uiteindelijk kwam tot breuken en scheuren. „Ik vraag me echt af: waar is het elan dat de PKN zegt te willen uitstralen, juist na de vereniging van de drie kerken? De buitenwacht weet over het algemeen nog steeds niet wat de PKN is en als ze al wat weten dan is het alleen kennis van de smartelijke breuken en scheuren die er geslagen zijn. Is dat de bedoeling geweest van Samen op Weg?”
De werkwijze van de commissie van bijzondere zorg (cbz) begrijpt de synodevoorzitter evenmin. „We kunnen het wel blijven herhalen. Maar feit is dat de commissie van de voormalige hervormde synode een drieledige taak kreeg: recht doen aan de hervormde gemeente in de PKN, rekening houden met de bezwaarden en ten slotte ook zorgdragen voor de opbouw van een eigen kerkelijk leven van die bezwaarden. Aan dat laatste, aan die zorgplicht, is de commissie nog nergens toegekomen. Ik kan dan ook niet anders concluderen dan dat de PKN haar zorgplicht naar ons toe niet serieus neemt.”
De diverse rechterlijke uitspraken die er de laatste maanden zijn geweest in gedingen tussen hervormde gemeenten en hersteld hervormde gemeenten, zijn bij ds. Heemskerk hard aangekomen. „We vinden het vreselijk moeilijk te accepteren dat de rechters in kort geding niet hebben uitgesproken de uitkomst van de ”verklaring voor recht”-procedure te willen afwachten. Er was in onze gemeenten toch enige verwachting dat die procedure een opschortende werking zou hebben. Maar de feiten laten zien dat dit niet het geval is. Dat vind ik erg, juist omdat de gevolgen voor onze gemeenten zo groot zijn. We moeten echt alles inleveren, tot de laatste sleutel toe. En dan moeten we maar afwachten wat de commissie van bijzondere zorg besluit. En hoelang moeten we eigenlijk wachten op dat besluit?”
Het argument van de Protestantse Kerk dat er geen definitieve regelingen getroffen kunnen worden zolang de ”verklaring voor recht”-procedure niet is ingetrokken, gaat volgens hem niet op. „Er zijn gemeenten waar deze procedure niet speelt of niet meer speelt en waar helderheid is over de ledenregistratie. Maar ook daar worden geen definitieve maatregelen getroffen.
Wat de ledenadministratie betreft: dat is inderdaad een probleem. Wij kunnen zomaar niet die mensen uit onze kaartenbakken overdragen die dan misschien wel niet daadwerkelijk kiezen voor de Hersteld Hervormde Kerk, maar die wel jarenlang door ons pastoraal bearbeid zijn. Want wie zal dan voor hen op pastoraal gebied zorg dragen?”
Ds. Heemskerk blijft ook gekant tegen de zienswijze van de Protestantse Kerk dat kerkenraden niet voor gemeenten kunnen besluiten om wel of niet mee te gaan de PKN in. „De hervormde kerkorde maakt duidelijk dat het ene ambt niet over het andere mag heersen. Dat gebeurt nu wel. Een besluit van de synode ontkracht blijkbaar de besluiten van kerkenraden. Dat is niet kerkordelijk. Maar het gebeurt nu wel dat een heel kleine minderheid in een hervormde gemeente de overgrote meerderheid, soms inclusief de kerkenraad en de predikant, uit de kerkelijke goederen kan verjagen. En dat onder een schijn van recht.”
De Opheusdense predikant is verknocht aan de vaak oude, monumentale kerken. „Hier in Opheusden komen we samen in een gebouw dat stamt uit 1524. Daar heb ik iets mee. Maar uiteindelijk gaat het me om de kudde en niet om de stal. Daarom zul je mij op zondag in de diensten ook niet over allerlei kerkelijke ontwikkelingen horen spreken. Mijn opdracht is om het Woord te prediken. En daar probeer ik me aan te houden. Aan de andere kant is het natuurlijk een feit dat een kudde ook een stal nodig heeft. Maar als we alle kerken inderdaad moeten opgeven, dan zal dat mijn persoonlijke visie niet wijzigen. Het verdiept het verdriet wel.”
De predikant zegt nog steeds te hopen „dat wij via onze gesprekken met het moderamen van de Protestantse Kerk uit deze impasse mogen geraken.”
De Hersteld Hervormde Kerk
De Hersteld Hervormde Kerk is ontstaan uit gemeenten en gemeenteleden die niet mee konden gaan in een vereniging van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden.
Zij zien de Protestantse Kerk in Nederland als een plurale kerk, omdat in de grondslag van die kerk naast de gereformeerde belijdenisgeschriften (de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus, de Dordtse Leerregels en de Catechismus van Genève) ook twee lutherse belijdenisgeschriften zijn opgenomen, namelijk de Onveranderde Augsburgse Confessie en de Catechismus van Luther. Ook het feit dat in de ordinanties van de Protestantse Kerk zaken geregeld worden die onbijbels zijn, achten ze een reden om geen lid van deze kerk te willen zijn.
Op donderdagavond 29 april ondertekenden 55 hervormde (wijk)kerkenraden een acte waarin uitgesproken werd dat ze „door Gods genade wensen te blijven op de grondslag van het Woord en de daarop gegronde Nederlandse hervormde belijdenisgeschriften ondanks de vorming van de PKN.”
Uitgesproken werd dat de gemeenten met ingang van zaterdag 1 mei verder zouden gaan onder de naam ”Nederlandse hervormde gemeente (in hersteld verband)”. De acte werd op 1 mei om 00.00 uur van kracht.
Op 15 mei 2004 besloot de synode van de Nederlandse hervormde gemeenten (in hersteld verband) de naam Hersteld Nederlandse Hervormde Kerk (HNHK) aan te nemen voor het landelijke kerkverband. De Protestantse Kerk protesteerde tegen deze naam met het argument dat zij de enige voortzetting is van de Nederlandse Hervormde Kerk en dat alleen in de PKN hervormde gemeenten blijven bestaan.
Eind augustus bereikten de synodebesturen van beide kerken een akkoord over een nieuwe naam, die luidt: Hersteld Hervormde Kerk (HHK). Een synodevergadering van de HHK nam deze naam in september over. Een bijzondere synodevergadering op zaterdag 27 november, waarin besloten moest worden tot een wijziging in de kerkorde voor wat betreft de naam, besloot echter de besluitvorming op te schorten.
Hoeveel leden de Hersteld Hervormde Kerk telt, is niet duidelijk. Veel leden van de voormalige Nederlandse Hervormde Kerk die zich hebben aangesloten bij de Hersteld Hervormde Kerk willen zich namelijk niet laten uitschrijven uit de registers van de hervormde gemeenten in de PKN. Zij zien de Hersteld Hervormde Kerk als de voortzetting van de Nederlandse Hervormde Kerk.
Over deze kwestie zijn de afgelopen maanden enkele rechtszaken gevoerd, waarin de rechter steeds uitsprak dat de hervormde gemeente in de Protestantse Kerk de enige wettige opvolger is van de hervormde gemeente in de voormalige Nederlandse Hervormde Kerk. Op dit moment is er overleg tussen de HHK en de PKN om tot oplossingen te komen over de ledenadministratie. Feit is dat de Hersteld Hervormde Kerk 110 preekplaatsen telt en 55 dienstdoende predikanten. Inmiddels hebben de gemeenten van Wapenveld/Wezep en van Elst (Utrecht) een eigen kerkgebouw verworven.
Bij de oprichtingsakte die op 29 april werd ondertekend, spraken de hersteld hervormde gemeenten uit dat zij hun kerkelijk leven willen organiseren op basis van de hervormde kerkorde uit 1951. Een HHK-commissie beziet momenteel welke wijzigingen er in deze kerkorde zouden moeten worden aangebracht.
De Hersteld Hervormde Kerk telt zeven samengestelde classes: Noord, Noord-Veluwe, Oost, Midden, West, Zuid-West en Zuid-Oost. Iedere classis vaardigt zeven leden af naar de generale synode. De synode heeft ds. D. Heemskerk uit Opheusden verkozen tot preses en ds. R. van Kooten uit Soest tot scriba.
