„Het greep me meer aan dan ik verwachtte”
Opvallend is het wel, dat bordje naast de deur. ”Hervormde wijkgemeente Jacobikerk”, staat erop. In deze kerk werd op 12 december 2003 in de namiddag door de laatste hervormde synode het besluit genomen om samen met de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in ons land te verenigen tot de Protestantse Kerk in Nederland. De landelijke kerk werd protestants, maar de Utrechtse Jacobikerk bleef hervormd.
De Jacobikerk is een monument en staat er ook echt bij als een monument. Kenmerkend voor het gotische gebouw zijn de hoge, grote ramen. Op de plaats waar de Jacobi nu staat, stond waarschijnlijk al aan het einde van de 10e eeuw een parochiekerk. Van dat romaanse gebouw is niets meer over. De huidige kerk dateert uit het einde van de 13e eeuw. In de eeuwen die volgden werd het gebedshuis diverse keren uitgebreid. In 1586 werd de kerk overgedragen aan de calvinisten, meldt de website van de gemeente. „Heiligenbeelden en altaren werden verwijderd en muurschilderingen verdwenen onder de witkalk.”
In de vier eeuwen die volgden stonden predikers van nationale naam en faam op de kansel van de Jacobikerk. Zowel ds. Voetius en Nicolaas Beets als Abraham Kuyper, de klokkenist der kleine luyden, stonden hier op de preekstoel. De laatstgenoemde zal nooit vermoed kunnen hebben dat in 2003 in deze kerk de generale synode van de Nederlandse Hervormde Kerk na een proces van meer dan veertig jaar zou besluiten tot vereniging met ’zijn’ Gereformeerde Kerken in Nederland. Na een hele vrijdag debatteren werd hier door de aanwezige synodeleden besloten om de Hervormde Kerk te doen opgaan in de Protestantse Kerk in Nederland. Spannend was het, die stemming, en er was eerst nog even wat verwarring over de uitslag. Want de synode had vooraf besloten dat minimaal een meerderheid van tweederde van de 75 synodeleden voor de vereniging zou moeten stemmen om het besluit rechtsgeldig te doen zijn. Toen het aantal voor- en tegenstemmers geteld was, was het helder: 24 leden hadden tegengestemd en 51 voor. De vereniging kon doorgaan. Tot groot verdriet van de 24 tegenstemmers, die wisten wat het gevolg van dit besluit zou zijn: een kerkscheuring. Eerder op de dag werd een toegevoegd besluitvoorstel bij het fusiebesluit aangenomen waarin de synode uitsprak dat hervormde gemeenten zich ook in de Protestantse Kerk ten volle gebonden mogen weten aan de gereformeerde belijdenisgeschriften. Acht synodeleden stemden tegen dit besluit.
Een van de verantwoordelijken voor de hele organisatie van de synodevergadering was de toenmalige beheerder van de Jacobi, Lammert van Hemert. „Ik was toen nog student en deed tijdelijk het beheerderswerk voor de kerk. Er was nogal wat te regelen, dat kun je wel zeggen. We hadden op de avond van 11 december in de kerk een concert en de volgende dag waren we om zeven uur alweer in de weer om de zaken klaar te zetten voor de vergadering. Eerst stond het allemaal nogal ver van me af, eerlijk gezegd. Maar gaande de dag, vooral tijdens de stemming, greep het me wel aan. Gemengde gevoelens. Enerzijds licht positief omdat we al zo veel muurtjes hebben in de kerk. En dan ben je blij als er muurtjes afgebroken worden. Aan de andere kant voelde je ook de pijn van hen die tegen de vereniging waren. Uiteindelijk is er weer een kerkscheuring uit het besluit voortgekomen en dat is natuurlijk toch heel erg.”
Met een tiental vrijwilligers moest Lammert ervoor zorgen dat de 75 synodeleden op tijd eten en drinken kregen. „Er zijn echt enorme hoeveelheden koffie verbruikt die dag”, lacht hij. „We hadden naast de synodeleden ook nog zo’n 300 mensen aan publiek, dus ’t was een heel spektakel. Zeker als je ook bekijkt hoeveel mediabelangstelling er was.”
Zo druk als het toen in en rond de Jacobi was, zo stil is het er nu. Geen media, geen publiek. Bij voorbijgangers en omwonenden zijn de herinneringen aan 12 december 2003 vervluchtigd. Iedereen zegt wel gehoord te hebben van de PKN, maar daar blijft het dan ook bij. De uitbaatster van een cafetaria, vlak bij de kerk, weet niks meer van de synodevergadering. „Verleden jaar, een belangrijke vergadering? Nou, nee. Kan ik me niet herinneren. Er is wel eens een dominee hier geweest om een broodje te eten, maar dat is al heel lang geleden.” Ze richt zich tot een vrouw die op een stoel in de hoek van het cafetaria zit. „Weet jij er iets van? Zij woont hier namelijk al heel lang in de buurt.” De vrouw denkt na en schudt dan langzaam haar hoofd. „Nee, ik weet er niets van. Niets.”
Een dame, diep weggedoken in de kraag van haar jas, treuzelt op het trottoir. „Mooi, die Jacobskerk. O, is het de Jacobikerk? Ik zag net een straatnaambordje met de naam Jacob.” Ze schuift haar bril in haar haar. „Gek hè, ik moest ineens zo aan m’n vader denken. Die heette namelijk Jacob.” Ze komt uit Nijmegen en weet niets van de PKN of wat dan ook af. „Nee, ik weet niets van protestanten. Maar dit is toch een hallenkerk, of niet?”
Zuster Meijering uit het klooster van de Zusters Augustinessen, dat bijna tegen de Jacobikerk aan staat gebouwd, weet niet precies hoe de zaken kerkelijk gezien in elkaar zitten. „Maar ik herinner me zeker nog wel dat hier verleden jaar die belangrijke vergadering was.” Ze heeft net een lading broodjes in de bestelauto geladen en ze woont in het nieuwe klooster. „We zijn buren. Ik geloof dat ooit onze orde met deze kerk in contact is gekomen door de nieuwe torenspits waarover gesproken moest worden. Dat zal zo na de oorlog geweest zijn. Onze pater liep toen per ongeluk een verkeerde zaal binnen en kwam ergens bij de protestanten terecht die aan het praten waren over die nieuwe torenspits. Zodoende is er contact gekomen.”
Nog niet zolang geleden heeft ze eens bij de „protestantse buren” geïnformeerd. „Zo van: Zijn jullie nu eigenlijk wel of niet meegegaan in de Protestantse Kerk? Het kwam erop neer dat ze wel zijn meegegaan, maar dat ze toch vrij zijn gebleven om de dingen op hun eigen manier te regelen, als ik het goed heb. Dat vind ik goed. Je moet je eigenheid bewaren. Natuurlijk moeten we als christenen proberen samen te werken waar dat kan, maar het is niet verkeerd om daarbij je eigen dingen vast te houden. Ik denk ook dat ze in de Jacobi het zelf prima redden. Het is een bloeiende gemeente.”
Tussen het klooster en de Jacobi is een smalle gang. Links is in een historisch pandje een hippe fitnessstudio gevestigd. Rechts is er de koormuur van het monumentale bedehuis. De afstand is niet veel meer dan een meter. Aan de noordkant van de kerk staat een man aandachtig naar het kerkgebouw te kijken. „Ik kom hier niet vandaan. Maar wat een prachtig gebouw, hè? Kijk, hier hebben ze nog niet zolang geleden de muur gerestaureerd. De PKN? Ja, heb ik wel eens van gehoord. Maar ik weet er verder helemaal niets van. Hebt u trouwens dat beeld voor de kerk gezien, met die gevouwen handen? Schitterend.”
Dit is deel 1 in een korte serie artikelen rond het thema ”Een jaar na 12 december 2003”. Donderdag deel 2.
