In Kampen wordt donderdag de ”Filosofische ethiek” van Bavinck (1854-1921) gepresenteerd tijdens een internationaal congres. Samensteller is dr. Dirk van Keulen, die vorig jaar de ”Gereformeerde Ethiek” van Bavinck uitgaf. Dr. Van Keulen is medewerker van het Neo Calvinism Research Institute en protestants predikant te Rijssen.

Beide boeken zijn postuum uitgegeven. Van Keulen ontdekte manuscripten in het archief van Bavinck die de filosofische ethiek behandelen en die Bavinck voor zijn ethiekcolleges gebruikte. „Blijkbaar is Bavinck in de loop van zijn jaren als hoogleraar te Kampen tot de conclusie gekomen, dat hij zijn studenten niet kon opleiden in de ethiek zonder aandacht te besteden aan de filosofische ethiek. Mogelijk heeft hij gedacht: je kunt studenten toch niet de pastorie in laten gaan zonder ze enigszins op de hoogte te hebben gebracht van de geschiedenis van de filosofische ethiek en van contemporaine stromingen op dat gebied.”

In de nieuwe uitgave worden de drie manuscripten voor het eerst gepubliceerd: ”Ethiek”, ”Schets der gereformeerde ethiek” en ”Gereformeerde ethiek”. Deze titels zetten enigszins op het verkeerde been, erkent Van Keulen, omdat ze meer theologisch dan filosofisch zijn. Nadere bestudering van de manuscripten leert echter dat de filosofische ethiek in alle drie meer of minder uitvoerig aan de orde komt. Om die reden heeft hij deze uitgave de titel Filosofische Ethiek gegeven.

Wat hadden aanstaande predikanten in die tijd daar nu aan?

„Bavinck beseft dat je je niet kunt afsluiten van de tijd waarin je leeft. De invloeden die nu via alle kieren door het internet binnenkomen, sijpelden in zijn tijd via boeken en tijdschriften binnen. Je moet je daartoe verhouden, vond Bavinck, anders waren volgens hem de predikanten niet capabel voor hun tijd en stonden zij weerloos tegen de geest van de tijd. Dat bracht Bavinck tot de overtuiging dat er geen ethiek mogelijk is zonder kennis van de filosofische achtergronden. Opvallend is dat hij in het derde manuscript spreekt van een ”christelijke” ethiek en niet van een gereformeerde. Dat is geen verschrijving, maar laat zien dat Bavinck zijn blik heeft verbreed.”

Wat voor beeld geeft dit boek van Bavinck?

„We zien hoe Bavinck zich grondig verdiepte in de filosofie van zijn tijd. Hij belicht diverse hedendaagse stromingen, zoals het darwinisme, positivisme en pessimisme. Dan leest hij iemand als Schopenhauer intensief en schrijft hij dat diens pessimisme hem erg heeft aangegrepen. Zo gaat hij ook in op de ontwikkelingen in de wetenschap, Comte en het positivisme, of het darwinisme. Daar moest Bavinck niets van hebben met het oog op de naturalistische ontwikkeling van de ethiek.”

Er wordt wel eens gesproken van twee Bavincks, eerst een orthodoxe later een meer opene.

„Daar geloof ik niets van. In de Kamper periode hield hij al zich bezig met psychologie en filosofie. Hij ging bewust in Leiden studeren waar de moderne theologie gedoceerd werd, een heel andere wereld dan hij van huis uit gewend was. Maar in zijn dagboeken lezen we dat hij toch zijn geloof heeft behouden. Dat neemt niet weg dat de Leidse theoloog Abraham Kuenen voor hem altijd heel belangrijk is gebleven door zijn historische methode en dat deze ook volop terug komt in zijn ”Gereformeerde Dogmatiek”.”

We kunnen van Bavinck leren dat je altijd het gesprek moet zoeken, aldus Van Keulen. „Hij oordeelt soms scherp over moderne stromingen, soms ook genuanceerd, maar in alles met kennis van zaken. Hij wil zich niet afmaken van de filosofische stromingen van zijn tijd. Hij wist goed waar hij zelf stond en keek vandaaruit naar zijn eigen tijd. Dit nieuwe boek dat deels ook ondergebracht wordt in de komende Engelse editie van de Gereformeerde Ethiek, is van belang in het kader van de internationale revival van Bavinck zoals die nu buiten Nederland plaatsvindt.”