Samen met negen andere, met name Oost-Europese landen, trok Frankrijk afgelopen week aan de bel bij de Europese Commissie. Frankrijk pakte direct door. De Franse president Emmanuel Macron zal voor Kerst de bouw van zes nieuwe kerncentrales in Frankrijk aankondigen, meldde dagblad Le Figaro maandag. De Fransen trekken er al 30 miljard euro voor uit.

Maar kernenergie is toch helemaal niet groen?

Het is maar net welk kant van kernenergie de nadruk krijgt. Bij de productie van stroom door kerncentrales komt geen CO2 vrij. Het vervangen van kolen- en gascentrales door kerncentrales kan de CO2-uitstoot van een land behoorlijk omlaag brengen. De overmatige uitstoot van CO2 wordt gezien als een belangrijke oorzaak van de huidige klimaatverandering. Om de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 1,5 graad Celsius moet de CO2-uitstoot in 2030 met 49 procent en in 2050 met 95 procent omlaag zijn gebracht ten opzichte van 1990. Kernenergie zou daarbij een rol kunnen spelen.

Landen als Duitsland, Denemarken, Oostenrijk, Spanje en Luxemburg ageren fel tegen het Franse voorstel om kernenergie te beschouwen als ‘groene’ energie. Het levert immers kernafval op, waarvan componenten zoals plutonium duizenden jaren gevaarlijk radioactief blijven. Dat is niet bepaald ‘groen’, en daarvoor moet een oplossing worden gevonden.

Bovendien is een kernramp nooit helemaal uit te sluiten. Dat bleek tien jaar geleden nog in Japan. Door een tsunami had daar in de als veilig beschouwde centrale van Fukushima een meltdown plaats.

Hoe staat Nederland hierin?

De meerderheid van de Kamer steunt de Franse wens. Maar het demissionaire kabinet aarzelde aanvankelijk om daar gevolg aan te geven. Staatssecretaris Dilan Yeşilgöz-Zegerius (Economische Zaken en Klimaat) erkende vorige week alsnog dat kernenergie in een „gezonde energiemix” past. Nederland zal zich daarom aansluiten bij de Franse lobby.

Kan kernenergie aardgas vervangen?

Niet van vandaag op morgen. Een gascentrale vervangen door een kerncentrale is met de hoge gasprijzen misschien nu wel rendabel. Maar de grote vraag is hoe snel zo’n kerncentrale kan worden gebouwd. Afgezien van langdurige vergunningentrajecten duurt het bouwen van een grote kerncentrale zo’n vijftien tot twintig jaar. En dat duurt simpelweg te lang: ze kunnen geen bijdrage leveren om de CO2-uitstoot in 2030 omlaag te brengen en de opwarming binnen de 1,5 graden te houden. Bovendien zijn kerncentrales per geleverde kilowattuur momenteel bijna drie keer zo duur als een windmolenpark op zee.

Zijn kerncentrales dan nog wel een optie?

Verschillende reactorfabrikanten, onder wie het Britse Rolls-Royce, zetten momenteel in op minikerncentrales, de zogeheten Small Modular Reactors (SMR’s). Die zijn goedkoper dan een grote centrale en kunnen relatief snel als kant-en-klaar bouwpakket worden geïnstalleerd. Ze zijn van hetzelfde type als de reactors die onderzeeboten en vliegdekschepen aandrijven. Ze draaien net als de grote centrales op uranium en leveren dus ook gevaarlijk kernafval op. Die zijn dus ook niet ‘groen’.

Dus Nederland kan beter afzien van de bouw van kerncentrales?

Of Nederland helemaal buiten kernenergie kan, is nog maar de vraag. Nederland zit midden in een energietransitie. De overheid wil dat Nederland afstapt van aardgas en overstapt op duurzame verwarming onder meer via een elektrische warmtepomp en elektrische auto’s. Verder moet de industrie afkicken van aardgas en steenkool. Daarvoor is veel extra elektriciteit nodig. Nederland heeft zich tot op heden gericht op zonnepanelen en windmolenparken op land en op zee.

Maar de benodigde elektriciteit kan niet alleen worden opgewekt met zonnepanelen en windmolens. Om een idee te geven: om alle benodigde elektriciteit in Nederland alleen met windenergie op te wekken, zijn zo’n 16.000 windmolens van gemiddeld 4,5 megawatt nodig, die ongeveer de helft van de tijd vollast draaien. Wanneer alle energie in 2050 met windmolens moet worden opgewekt, worden dat er bij ongewijzigde energievraag vijf keer zo veel. Ter vergelijking: al die stroom opwekken met kerncentrales zou de bouw van 360 centrales van Borssele vergen.

De Nederlandse overheid wedt echter niet op één paard, maar zoekt naar een rendabele energiemix. Daarin krijgen windmolens, zonnepanelen en biomassacentrales een plaats, en wellicht ook gascentrales met CO2-afvang en -opslag of eventueel enkele kerncentrales om het elektriciteitsnet stabiel te houden.

Wat voor opties zijn er dan voor ‘groene’ kernenergie?

Een van de opties is de thoriumcentrale. Zo’n centrale levert relatief weinig kernafval op; en dat afval verliest zijn gevaarlijke straling ook nog eens veel sneller dan gewoon kernafval. Bovendien is zo’n centrale inherent veilig: hij kan niet ontploffen of door een ongeluk een meltdown veroorzaken.

China zet momenteel forse stappen in de ontwikkeling van een centrale die draait op thorium; de eerste testen hebben er momenteel plaats. In 2030 moeten de eerste Chinese thoriumreactor commercieel elektriciteit produceren. De vraag is echter of Nederland afhankelijk wil worden van Chinese techniek.

Het Reactor Instituut Delft van TU Delft maakt zich ook sterk voor de thoriumreactor als veilige vervanger van de kernreactor op uranium. Maar dat onderzoek zal op korte termijn geen werkende centrale opleveren.

Een tweede optie is de kernfusiecentrale. Die werkt op dezelfde manier als de zon: ze zet waterstof om in onschadelijk heliumgas. De grootste uitdaging nu is om waterstofplasma van 150 miljoen graden Celsius in bedwang te houden in een magnetisch veld, zonder dat de reactor smelt.

Wereldwijd zijn onderzoeksgroepen ermee bezig. Ook hierin neemt China het voortouw met zijn Tokamak HL-2M-reactor. In Europa werkt een internationaal consortium aan de ITER in Frankrijk en een Duits team aan de Wendelstein 7-X. Naar verwachting duurt het nog decennia voordat dergelijke centrales hun eerste stroom zullen leveren. De eerste kernfusie-experimenten staan gepland voor 2035.

Dus?

Voor 2030 zouden minikernreactoren een rol kunnen spelen bij de Nederlandse pogingen om de CO2-uitstoot omlaag te brengen. Maar die leveren nog steeds kernafval op dat voor duizenden jaren veilig moet worden opgeslagen. Dat is niet echt groen. Maar ze maken Nederland wel minder afhankelijk van Russisch gas en de grillen van Poetin.

Rond 2030 komen de eerste –Chinese– thoriumreactoren beschikbaar. Die leveren minder kernafval op dat ook nog eens minder gevaarlijk is. Maar ook dat ‘beetje’ afval moet lange tijd veilig worden opgeborgen.

In de verre toekomst kunnen kernfusie­reactoren wellicht een rol spelen in de energietransitie. Het afvalproduct helium is onschadelijk. Daarmee is kernfusie eigenlijk de enige kernenergie die als echt ‘groen’ kan worden aangemerkt.