Wat staat er in het rapport?

De Franse bisschoppen richtten eind 2018 een onderzoekscommissie op, omdat ze meer duidelijkheid wilden over het misbruik in eigen land en om het vertrouwen in de kerk te herstellen. De 22 artsen, historici, sociologen en theologen kwamen tot de conclusie dat sinds 1950 in totaal 2900 tot 3200 geestelijken naar schatting 216.000 kinderen en jongeren –vooral jongens– hebben misbruikt. Als slachtoffers van misbruik gepleegd door mensen zonder officiële functie in de kerk worden meegeteld, zouden er wel 330.000 slachtoffers kunnen zijn. Het misbruik vond vooral plaats in de eerste decennia van de onderzochte periode.

Hoe is er op de onthullingen gereageerd?

Het hoofd van de onafhankelijke commissie, Jean-Marc Sauvé, zei maandag tijdens de presentatie van het 2500 pagina’s tellende rapport dat het probleem van seksueel misbruik in de kerk nog steeds bestaat. Hij uitte ook kritiek op de houding van de kerk. Die zou zich decennialang, tot zeker 2000, onverschillig hebben opgesteld tegenover de slachtoffers van het misbruik. Er was sprake van nalatigheid, zwijgen en een gebrek aan maatregelen tegen het misbruik.

Paus Franciscus heeft „met pijn” kennisgenomen van de inhoud van het rapport. Zijn „gedachten gaan in de eerste plaats uit naar de slachtoffers, met veel verdriet voor hun wonden en dankbaarheid voor hun moed om zich uit te spreken.” De paus zei in 2018 dat seksueel misbruik binnen de kerk moest worden uitgeroeid.

Aartsbisschop Éric de Moulins-Beaufort, het hoofd van de Franse bisschoppenconferentie, zei in een reactie op het rapport „schaamte en afschuw” te voelen. Ook vroeg hij om vergiffenis.

Slachtoffers van het misbruik zijn blij dat er nu een rapport op tafel ligt en dat de kerk schuld erkent, al heeft die lang op zich laten wachten. Voor anderen komen de excuses te laat. Het is ook de vraag wat de kerk nu concreet gaat doen voor de slachtoffers, ook om toekomstig misbruik te voorkomen.

De Duitse bondskanselier Angela Merkel gebruikte donderdag een privébezoek aan de paus om nog eens te benadrukken hoe belangrijk het is dat de kerk optreedt tegen kindermisbruik.

Wat zeggen deze cijfers?

Allereerst dat er binnen de Franse kerk naar verhouding relatief vaak sprake is van seksueel misbruik. De kans op misbruik in de kerk is drie keer hoger dan bij sportclubs, stelde de Franse journaliste Christine Pedotti deze week vast. Ze spreekt over een „beangstigend” rapport, gezien de omvang van de misdaden, de stilte rond het misbruik en de onverschilligheid van de kerk tegenover de slachtoffers.

De cijfers laten ook zien dat de Rooms-Katholieke Kerk in Frankrijk vrij laat het misbruik liet onderzoeken en dat de omvang van het probleem relatief groot is. Andere landen kwamen al eerder met dergelijke onderzoeken. In Nederland rapporteerde de commissie-Deetman in 2011 dat bijna 2000 kinderen in de periode tussen 1945 en 2010 seksueel zijn misbruikt door rooms-katholieke geestelijken. Uit Duits onderzoek blijkt dat tussen 1946 en 2014 zeker 3677 minderjarigen slachtoffer werden van seksueel misbruik in een van de bisdommen. Die hebben inmiddels meer dan 19 miljoen euro uitgekeerd aan de slachtoffers.

Het aantal daders in Frankrijk wordt geschat tussen de 2900 en 3200, zo’n 3 procent van het totaalaantal geestelijken. Dat betekent dat verreweg de meeste geestelijken niet in de fout gingen, maar óók dat elke verdachte gemiddeld zeventig slachtoffers zou hebben gemaakt. „Dat is veel, ook in vergelijking met andere landen”, schrijft Vaticaanwatcher Stijn Fens in Trouw. „Hoe dat hoge aantal verklaard moet worden, is niet helemaal duidelijk. Het zou te maken kunnen hebben met de methodiek die de commissie bij haar onderzoek heeft gebruikt. Zo werd het aantal slachtoffers niet alleen bepaald door archiefonderzoek en gesprekken met slachtoffers, maar ook door een enquête onder een representatieve groep van 28.000 Fransen.”

Misbruik kon vooral plaatsvinden vanwege de gesloten cultuur in de kerk. Punt van discussie blijft of het verplichte celibaat misbruik in de hand werkt, maar de meeste onderzoekers wijzen erop dat misbruik gemiddeld evenveel voorkomt in andere situaties waarin sprake is van een machtspositie. In de kerk heerste wel een doofpotcultuur.

Wat gaat de kerk nu doen?

De onderzoekscommissie komt in het rapport ook met een reeks aanbevelingen. Hoewel veel zaken zijn verjaard, pleiten zij onder meer voor een financiële tegemoetkoming voor de slachtoffers. De commissie heeft ook het openbaar ministerie op de hoogste gesteld van een aantal misbruikzaken.

De gevolgen van dergelijke misbruikrapporten zijn groot voor de Rooms-Katholieke Kerk. Niet alleen verliest de kerk steeds meer gezag in de samenleving, ook laten veel mensen zich uitschrijven en komt er minder geld binnen. Zo lieten in België, waar de ontkerkelijking later op gang kwam dan in Nederland, de afgelopen jaren honderden rooms-katholieken zich uitschrijven of „ontdopen.” Nog groter is de stilzwijgende kerkverlating.

De Rooms-Katholieke Kerk kan weinig anders dan verdergaan op de ingeslagen weg. Paus Franciscus lanceerde in 2019 een wet om het seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk te bestrijden. Zo zijn alle geestelijken en leden van religieuze ordes verplicht om gevallen van seksueel misbruik aan de kerkelijke autoriteiten te melden. Verder zijn er adviezen voor het oprichten van een meldpunt voor slachtoffers en het inschakelen van de wereldlijke autoriteiten. En er moet concrete hulp aan slachtoffers worden geboden.