„Ze zijn verder dan u denkt”, kreeg huisarts J. Huisman, ruim 30 jaar actief in Opheusden, onlangs van een reformatorische vaccincriticus te horen. Even daarvoor had de arts gehakt gemaakt van verhalen over een chip in het coronavaccin en over Bill Gates die de wereldbevolking in zijn greep wil krijgen.

„Ik ben grotelijks verbaasd dat dit soort verhalen in de reformatorische wereld rondgaat”, verzucht Huisman. „In onze kringen hoor je wel eens dat kerkmensen de witte jas eerder geloven dan de zwarte jas, maar ik krijg tijdens de coronapandemie de indruk dat ze de tovenaarsmantel nog eerder geloven. De hang naar het alternatieve zit een beetje in de genen van de reformatorische kring. Denk aan de belangstelling voor talloze merkwaardige therapeuten.”

De voormalige zendingsarts schat dat ruwweg 20 procent van de reformatorische bezwaarden in zijn praktijk zich beroept op „allerlei fake-argumenten.” „Zo krijgen jongedames aangepraat dat een coronavaccin hen onvruchtbaar kan maken of zeggen mensen: „Je weet nooit wat ze allemaal in een vaccin stoppen.””

Huisman heeft er moeite mee dat nogal wat orthodoxe christenen „wantrouwen jegens de overheid” en de reguliere medische wereld koesteren. „Ik bespeur diepgewortelde angst voor de vaccinatiecampagne van de overheid. Maar ik vind angst niet des christens.”

Wattenstaafje

Ook huisartsen uit andere plaatsen op de Biblebelt worden geconfronteerd met complotverhalen en wantrouwen jegens de autoriteiten. Dat blijkt uit telefonische gesprekken die het Reformatorisch Dagblad afgelopen anderhalve week voerde met twaalf huisartsen en twee managers van dokterspraktijken. Van de veertien zegslieden behoort de helft tot de gereformeerde gezindte. Het betreft de artsen uit Middelburg, Opheusden, Ouderkerk aan den IJssel, Ridderkerk, Rijssen, Sommelsdijk en Urk.

De Urker huisarts Wilco Bloed heeft een „heel grote groep” orthodox-christelijke patiënten die zich niet laat inenten op grond van complotverhalen en argwaan jegens de overheid. „Sommigen wantrouwen zelfs het wattenstaafje dat je bij een pcr-test in je neus krijgt. Mensen zeggen rücksichtlos: „Wat het RIVM en Jaap van Dissel beweren, is onzin.” Ik vind dat wantrouwen niet terecht. Van Dissel is weliswaar ook maar een mens, maar hij is wel deskundig. Wat voor belang zou het RIVM erbij hebben om valse informatie te verspreiden?”

Bloed maakt zich zorgen over polarisatie in Urk, de gemeente met de laagste vaccinatiegraad. „Het doet mij verdriet dat discussies over corona gezinnen en groepen splijten. Alleen de vorst der duisternis is er bij gebaat dat christenen met elkaar overhoop liggen.” Aversie jegens autoriteiten heeft onder meer te maken met moeite die veel Urkers hebben met van hogerhand opgelegde regels in de visserij, denkt de huisarts.

Geestelijke macht

Ook huisarts Reza Pezeshki Nia in Rouveen bespeurt onder orthodox-christelijke patiënten meer dan eens argwaan jegens de overheid. „Mensen zeggen: „Hugo de Jonge liegt.” Of ze verwijten hogeropgeleiden dat die te snel geloven wat de zorgminister zegt. Zelf vind ik zo’n verwijt onzin.”

Huisarts H. L. Groenenboom in Sommelsdijk werd een enkele keer geconfronteerd met een samenzweringstheorie. „Iemand vertelde bang te zijn dat er een geestelijke macht achter de wereldwijde vaccinatiecampagne zit en er een Great Reset gaande is. Daarbij zouden we dan afhankelijk dreigen te worden van een kleine groep mensen, onder wie Klaus Schwab, directeur van het World Economic Forum. Ik maak bezwaar tegen zo’n theorie. Al onderken ik wel dat de overheid meer grip kreeg op ons persoonlijk leven. Denk aan de coronamaatregelen voor kerken en de invoering van de coronapas. In hoeverre zijn grondrechten in het geding? Daar kun je best over discussiëren.”

Geloofsargumenten

Niet overal op de Biblebelt lijken complotverhalen even sterk te leven. Bovendien zeggen diverse geïnterviewden dat samenzweringstheorieën ook buiten de reformatorische kring rondgaan.

In Rijssen is het „complotdenken niet sterk”, stelt huisarts J. H. Baan. „Rijssenaren zijn daar te nuchter voor.”

Godsdienstige argumenten tegen vaccinatie (zoals een beroep op Gods voorzienigheid) lijken in spreekkamers niet al te vaak expliciet te worden benoemd. „Ik hoor ze weinig”, zegt Baan.

„Heel af en toe komen geloofsargumenten langs”, verklaart Marian van Dijk, manager bij medisch centrum De Steenpoort in Genemuiden. „Spreken mensen dan echt vanuit hun geloofsovertuiging of gaat het meer om traditie? Dat weet ik niet”, zegt Van Dijk.

Dat geloofsargumenten bij de dokter kennelijk spaarzamelijk ter tafel komen, betekent niet per se dat die overwegingen minder zwaar wegen, tekent huisarts Baan uit Rijssen aan. „Als je voor Gods aangezicht tot de conclusie komt dat je je niet wilt laten inenten en je bent zeker van je zaak, dan hoef je geen dokter te raadplegen.”

Vruchtbaarheid

Wat doet het vaccin op de lange termijn met je lichaam? Is het wel in de haak dat coronavaccins in amper een jaar zijn ontwikkeld? Die vragen komen met regelmaat langs in de spreekkamers van artsen op de Biblebelt. En zeker niet alleen uit de mond van reformatorische christenen.

Diverse huisartsen tonen begrip voor die zorgen en plaatsen die niet zonder meer in de complothoek. „Ik kan me best voorstellen dat mensen zeggen: Die vaccins zijn wel heel snel uit de grond gestampt”, zegt huisarts A. H. B. Bakkerus in het Zeeuwse stadje Tholen. „Het is begrijpelijk dat mensen vragen hebben over bijwerkingen op de langere termijn en zeggen: Ik wacht het even af.”

Wel maakt de Zeeuwse dokter onderscheid tussen verschillende bezwaren. „Als mensen beweren dat coronavaccins je vruchtbaarheid aantasten, vind ik zo’n zienswijze meer passen bij complotdenkers. Maar het is een totaal ander verhaal als een ongeruste zwangere vrouw vraagt wat een vaccinatie doet met de vrucht in haar buik. Dat vind ik een serieuze vraag.”

Angst

Ook huisarts M. J. Wisse-Bac uit Ridderkerk snapt dat mensen „heel huiverig” zijn voor een prik. „Ik had zelf ook vragen, maar ben erg geholpen door online nascholing voor huisartsen. Een vaccin doet natuurlijk wat met je lichaam, je immuunsysteem wordt aangezet. Maar ik geef iemand met een gerust hart een vaccin. Ik ben er bijvoorbeeld voor 100 procent van overtuigd dat aantasting van iemands vruchtbaarheid door vaccinatie niet mogelijk is.”

In Barneveld leeft „in alle geledingen veel angst” voor het coronavaccin, merkt Monique Fidder, manager bij huisartspraktijk Abed. „Mensen maken elkaar bang. Wij proberen angst weg te nemen. Voorzover nu bekend is een vaccin veilig.” Al kan ze wel meevoelen met mensen met bedenkingen. „Toen zwangere vrouwen decennia geleden het middel DES kregen, was ook niet voorzien dat dat later schadelijk voor hen bleek te zijn.”

Het vaccin is veilig, benadrukt huisarts J. R. van der Brugge uit Uddel in gesprekken met patiënten. „De stelling dat coronavaccinatie een experiment is, bestrijd ik. De vruchtbaarheid die lijdt onder vaccinatie tegen Covid? Dat is pertinent niet waar.”

Volledige zekerheid

Huisarts Wilmar Karels in Ouderkerk aan den IJssel heeft zijn vragen over de levenshouding die hij soms in orthodox-christelijke kring tegenkomt. „Volgens mij is het vaccin tegen Covid op verantwoorde wijze ontwikkeld. Tegelijkertijd moeten we altijd blijven erkennen dat je vraagtekens kunt hebben bij de werking en bijwerkingen op langere termijn. Maar is het wel reëel om volledige zekerheid te willen? Kun je zo in het leven staan, als je in een zorgende God gelooft?”

Het viel huisarts Peter van Vijven uit Middelburg op dat tijdens een gemeenteavond van zijn kerk, de gereformeerde gemeente in Goes, nogal wat vragen over de veiligheid en langetermijngevolgen van vaccinatie over tafel gingen. „Naast vragen over hoe je vaccinatie in Bijbels licht moet zien.”

Nam de vaccinatiebereidheid onder reformatorischen toe tijdens de pandemie? Nogal wat huisartsen reageren terughoudend op die vraag („ik weet dat niet”) en wijzen erop dat ze geen precieze cijfers voorhanden hebben, ook omdat veel vaccinaties via de GGD’s verliepen.

Toch zijn er wel signalen dat in de Biblebelt bezwaren tegen inenten lijken te verminderen. Huisarts Pezeshki Nia uit Rouveen stelt bijvoorbeeld dat de vaccinatiebereidheid onder reformatorischen „absoluut” is toegenomen. „Onder jongeren zeker. De oudere garde bezwaarden redeneert vaak: „Als jij je laat vaccineren, heb je geen vertrouwen in God.” De nieuwe generatie neemt met zo’n antwoord niet altijd genoegen, merkt hij. „Jongeren lezen meer en verdiepen zich in het thema.”

Ook huisarts Baan uit Rijssen merkt dat de jongere generatie in reformatorische kring minder bezwaren koestert tegen vaccinatie. „Mensen tot een jaar of veertig maken bij veel ethische dilemma’s andere keuzes dan de ouderen. Denk aan gezinsvorming. In Rijssen, en in heel de Biblebelt, nam de gezinsgrootte af.”

Levensgevaarlijk

Enkele andere huisartsen stippen eveneens verschuivingen in de gereformeerde gezindte aan. Huisarts Bakkerus uit Tholen zag dat reformatorische ouders „makkelijker” werden wat betreft de tetanusvaccinatie. „Nogal wat reformatorische kinderen zijn als baby via het rijksprogramma niet ingeënt tegen tetanus (een besmettelijke ziekte die levensbedreigende spierkrampen veroorzaakt). Maar als zo’n kind later bijvoorbeeld een hondenbeet krijgt, wat bij een niet-ingeënt kind levensgevaarlijk kan zijn, laten veel ouders dat kind alsnog inenten tegen die ziekte. Dat gebeurde voorheen minder.”

Praktijkmanager Van Dijk in Genemuiden refereert aan een andere kwestie in refokring: „Onze praktijk telde zo’n dertig jaar geleden 400 tot 500 patiënten die zich om principiële redenen niet lieten verzekeren. Nu zijn dat er nog geen 100.”

Hoewel de panelen kennelijk schuiven, zijn er op de Biblebelt nog tal van bezwaarden die vaccins blijven afwijzen. Zegslieden gebruiken woorden als een „harde kern” of „standvastige” burgers. Huisarts R. Jonkheijm uit Lunteren bestudeerde gegevens van 25 niet-verzekerde 12-plussers in zijn praktijk. „Al die 25 mensen hebben zich volgens mij niet laten vaccineren.”

Lees ook

Minder prikken gezet op Biblebelt

Afvallige

Diverse gesprekspartners maken gewag van –vermoedens van– groepsdruk in reformatorische kerken rond vaccineren. Huisarts Karels uit Ouderkerk aan den IJssel: „Je proeft in sommige kringen de weerstand tegen vaccinatie. Denk aan een predikant die vanaf de preekstoel stevig zijn bezwaren tegen inenting uit. Als vaccinatie met ongefundeerde uitspraken verdacht wordt gemaakt en zelfs als zonde wordt betiteld, brengt dat mensen in gewetensnood. Dat vind ik te ver gaan. Ik ben zeer voor gewetensvrijheid.”

„In sommige kerken voelen mensen die zich laten inenten als afvalligen”, constateert praktijkmanager Van Dijk uit Genemuiden. „We hebben sterk de indruk dat het hele vaccinatiegebeuren hier steeds meer een shibbolet (splijtzam) wordt. Ik zie veel onrust.”

Huisarts K. de Bruyne uit Alblasserdam: „Ik hoor vaak dat er in reformatorische kringen weinig gesproken wordt over vaccinaties. Mensen zijn bang dat hun beslissing rond vaccinatie naar buiten komt. Wat gaat de rest van de gemeenschap hier van vinden?”

In orthodox-christelijke kring kunnen mensen er „op een subtiele manier” toe worden bewogen af te zien van een prik, stelt huisarts Pezeshki Nia uit Rouveen. „Een predikant hoeft niet per se tegen zijn gemeenteleden te zeggen: Ik geloof dat je je niet moet laten inenten. Maar als hij zich negatief uitlaat over het vaccin, kan iemand redeneren: De dominee is niet zo enthousiast over het vaccin, dus ik laat me maar niet inenten.”

In Elspeet en Opheusden, meldde het Reformatorisch Dagblad eind juli, kregen diverse mensen in de spreekkamer anoniem een vaccinatie, om zo niet geconfronteerd te worden met reacties van omstanders. Dat fenomeen doet zich ook elders op de Biblebelt voor, blijkt uit de belronde afgelopen anderhalve week. Zoals in Rouveen en Genemuiden. Daarentegen melden huisartsen in Middelburg, Tholen, Rijssen, Sommelsdijk, Lunteren, Uddel, Urk en Ouderkerk aan den IJssel dat ze niet anoniem prikten. Dat betekent overigens niet per se dat het fenomeen zich in die contreien niet voordoet. Mensen die niet gezien willen worden bij een priklocatie in hun eigen woonplaats, kunnen een vaccinatie halen elders in het land.

Spijt

Diverse huisartsen uiten hun respect voor mensen met gemoedsbezwaren op grond van hun geloof. Huisarts Van der Brugge uit Uddel: „Ik promoot actief vaccinatie; het is de weg om uit de crisis te komen. Dus ik vind het niet verstandig als mensen zich niet laten inenten. Maar als mensen om geloofsredenen consequent en standvastig vaccins blijven afwijzen, kan ik dat wel weer waarderen.”

Dokter Huisman in Opheusden: „Ik heb diep respect voor mensen die vanuit een levend geloof, vast vertrouwend op God, afzien van vaccinatie. Ik zal nooit proberen hen op andere gedachten te brengen.”

Huisarts Baan, meer dan dertig jaar actief in Rijssen: „Pas belandde een niet-gevaccineerde man met ernstige covid-klachten in het ziekenhuis. Ze vroegen hem of hij spijt had dat hij zich niet had laten inenten. Hij vertelde dat hij zich op grond van de Schrift niet wilde laten vaccineren en dat hij daar geen spijt van had. Voor zo’n man heb ik respect.”