De minister maakte donderdagavond in de Tweede Kamer haar aftreden als minister van Buitenlandse Zaken bekend. Kaag deed dat nadat een motie was aangenomen waarin zij als eindverantwoordelijke voor de evacuatieoperatie uit Afghanistan wordt aangewezen en waarin de handelswijze van het kabinet wordt afgekeurd.

Wat betekent het aftreden voor Kaag zelf?

Voor Kaag is het ongetwijfeld een pijnlijke zaak. „Buitenlandse Zaken was mijn passie. Dat zal u niet ontgaan zijn. Het is mijn hart. Het is wie ik ben”, aldus de minister met een wat omfloerste stem. „Gods zegen”, zo sloot ze af.

Het is hoogst onwaarschijnlijk dat Kaag na haar aftreden in een nieuw kabinet dezelfde functie zou gaan bekleden. Dat is niet niks voor iemand met politieke ambities én bij wie het bovendien maar de vraag is of ze haar draai zou kunnen vinden op een ander departement.

Een mogelijke oplossing: Kaag minister voor Europese Zaken maken in het volgende kabinet. Terug naar haar oude post, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, is ook nog een optie. Daarnaast heeft Kaag haar ambitie om premier te worden niet onder stoelen of banken gestoken. Mochten er nieuwe verkiezingen komen, dan zal het premierschap ongetwijfeld de inzet zijn.

En wat betekent het voor D66?

Voor D66 en Kaag draait het om veel meer dan een kabinetspositie. Critici kunnen niet zeggen dat Kaag geen woord houdt, nadat ze eerder bij een motie van afkeuring aan het adres van premier Rutte zei dat zij in dat geval zou zijn afgetreden. De sociaal-liberalen kunnen claimen „nieuw leiderschap” in de praktijk te hebben gebracht. Bovendien onderscheidt Kaag zich met haar aftreden opnieuw van Rutte, zoals ze dat recent ook deed in haar HJ Schoolezing. De positie als uitdager van Rutte is versterkt. Buiten het kabinet heeft Kaag alleen nog maar meer kans om zich van de VVD-leider te onderscheiden.

Wat zijn de gevolgen voor de formatie?

Die kan gewoon doorgaan. Rutte, Kaag en CDA-leider Hoekstra en hun secondanten zijn door informateur Remkes uitgenodigd om zaterdag en zondag te komen praten op landgoed de Zwaluwenberg in Hilversum.

De formatie hóéft niet ingewikkelder te worden na het aftreden van Kaag. Het scheelt in elk geval dat VVD en CDA niet hebben bijgedragen aan haar terugtreden; zij steunden de motie van afkeuring niet. Wel is samenwerking met de CU –dankzij die partij kreeg de motie een meerderheid– nóg onwaarschijnlijker geworden.

Verder is duidelijk dat D66 haar formatiekoers –kort gezegd: een zo progressief mogelijk kabinet en nieuw leiderschap– niet zal laten varen. Als het zelfvertrouwen bij D66 door de stap van Kaag is gegroeid, is het goed mogelijk dat de sociaal-liberalen het nu (nog) minder erg vinden als het op nieuwe verkiezingen uitdraait.

Wat betekent het aftreden voor het demissionaire kabinet?

De ministersploeg is opnieuw een ervaren kracht armer. De slagkracht van het demissionaire kabinet is echter niet direct in gevaar, ook al is nog niet duidelijk wie Kaag opvolgt als minister.

Wel levert het stemgedrag van de ChristenUnie bij sommigen een prikkelende vraag of zelfs stelling op. „Nu de fractie (inclusief de stem van de vicepremier) uitspreekt dat het kabinet onverantwoord heeft gehandeld, kunnen de ministers niet aanblijven”, luidt de stellige mening van hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad Sjirk Kuijper, voormalig persvoorlichter van de partij.