De eerste boekenberichten in coronatijd waren juichend. Mensen lazen ineens veel meer dan normaal, doordat ze ’s avonds toch niet naar verjaardagen, sportscholen, vergaderingen, kerkdiensten of andere bijeenkomsten konden. Iedereen kocht een extra boek en genoot –terwijl de echte wereld steeds kleiner leek te worden– van de werelden die zich daarin openden. Menigeen wilde zelfs een boek gaan schrijven, omdat daar ineens ook tijd en rust voor was.

Lezen en schrijven bleken diepgewortelde behoeften, zeker voor mensen die op zichzelf teruggeworpen werden en een nieuwe houding moesten vinden in veranderde omstandigheden. Stilletjes hoopten boekverkopers en andere leesbevorderaars misschien wel dat corona de ontlezing een halt ging toeroepen en dat het boek opnieuw de wereld zou veroveren. De eerste indruk was in elk geval dat de verkoop steeg.

Maar nu, anderhalf jaar later, is de berichtgeving genuanceerder, want een blik op de cijfers leert dat niet voor alle partijen in de boekenwereld alles even goed gaat momenteel.

De jaarcijfers van 2020 zijn mooi, zo blijkt uit het overzicht van het boekenplatform KVB Boekwerk. Er zijn vorig jaar 41,2 miljoen boeken verkocht, een stijging van 3,7 procent ten opzichte van het voorgaande jaar. Wél moet daarbij bedacht worden dat het aandeel van e-books en luisterboeken nog altijd enorm stijgt. Bijna een op de tien boeken die tegenwoordig verkocht worden is een e-book, en digitale producten leveren nét wat minder winst op dan papieren producten. Maar 2020 was in het algemeen een goed jaar, de boekenomzet steeg zelfs licht.

Creatieve acties

Dat had vast ook iets te maken met alle creatieve acties die er vorig jaar in de boekenwereld zijn gevoerd. Zo was er op sociale media al snel de hashtag #ikleesthuis, waarmee mensen mooie leestips met elkaar deelden. Die actie kreeg vleugels toen de stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB) het er een grote campagne van maakte. Met gratis korte verhalen, met reclame bij McDonald’s, met leestips via de website hebban.nl. Uit onderzoek bleek dat mensen in die maanden gemiddeld écht meer boeken gingen lenen, kopen en lezen.

En zo waren er heel veel kleine en grote initiatieven. Schrijvers die online te volgen lezingen hielden. Docenten die het geld dat niet uitgegeven kon worden aan excursies nu gebruikten om voor alle leerlingen een mooi leesboek te kopen. Die ene docent die persoonlijk op de fiets boeken bij zijn leerlingen langsbracht. De 3500 kinderen die allemaal tegelijk online een kinderboekpresentatie mochten bijwonen. De ouders die meer tijd gingen besteden aan voorlezen – in het algemeen is het voorlezen in coronatijd toegenomen, blijkt uit onderzoek van de Stichting Lezen.

Maar er waren natuurlijk ook veel problemen in de boekenwereld: boekpresentaties werden uitgesteld, uitgeverijen kregen (door de winkelsluitingen) last van een verstopt boekhandelskanaal en stelden een debutantenstop in, beginnende schrijvers konden hun werk niet kwijt, en het ergste: de fysieke boekhandels gingen tijdens de dieptepunten van de coronacrisis maandenlang dicht. Schrijnend, want in België en Duitsland werden boeken wél tot de eerste levensbehoeften gerekend. Daar mochten boekverkopers hun zaak als ”geistige Tankstelle”, geestelijk tankstation, openhouden, ook toen de winkels voor niet-noodzakelijke spullen allemaal dichtgingen. Maar in Nederland lukte dat dus niet.

Grote blauwe reus

De boekhandelaren moesten zodoende met lede ogen aanzien hoe de grote webwinkel bol.com zijn omzet in 2020 met maar liefst 30 procent zag toenemen. Mensen mochten dan meer boeken kopen en lezen, die boeken werden kennelijk voor een flink deel besteld bij de grote blauwe reus – en daar hadden de boekhandels alleen maar last van. Zeker toen ze in de afgelopen januarimaand opnieuw dicht moesten. Reden voor een extra CPNB-campagne die mensen aanmoedigde om hun lectuur vooral bij de plaatselijke boekhandel te bestellen. Die actie leek de eerste weken een overweldigend succes, maar of het effect beklijft, is de vraag.

Vooral in de grote steden gaat het slecht met de fysieke boekhandels. De omzet van de Nederlandse boekwinkels daalde in 2020 al met bijna 11 procent, en dat terwijl de boekenverkoop in het algemeen toen steeg – vooral via andere kanalen dus. En de cijfers van 2021 lijken tot nu toe nog minder gunstig dan die van 2020. De website boekblad.nl (een aanrader voor iedereen die goed op de hoogte wil blijven van de ontwikkelingen in het boekenvak) meldt dat er in het eerste kwartaal door de winkelsluiting een dramatische omzetdaling is geweest.

Vandaar dat de overheid met een steunpakket van in totaal 20 miljoen euro komt voor de boekhandels. En zelfs bol.com heeft een „zeer substantieel bedrag” aan de CPNB gedoneerd om het boekenvak te ondersteunen. Inmiddels zijn de winkels ook weer open – hopelijk eindigt het jaar dus beter dan het begon. Wat niet wegneemt dat alle boekenvakkers er goed aan doen extra energie te steken in digitale boeken en verkoopkanalen. De webshop heeft de toekomst, die ontwikkeling lijkt onomkeerbaar.

Intussen blijven veel boekhandelaren, docenten, uitgevers en lezers positief gestemd – dat blijkt uit de verhalen die op de volgende pagina’s worden verteld. Zeker boekwinkels en uitgeverijen die een sterke binding met de eigen gemeenschap hebben doen het goed: zij vervullen een belangrijke samenbindende rol, waar meer dan ooit behoefte aan is. En zeker bevlogen docenten, lezers en schrijvers zien altijd mogelijkheden en kansen voor het boek, of het nu op papier is of in digitale vorm.