De inzichten die de studenten tijdens hun detox –letterlijk: ontgifting– opdoen, zijn niet per se nieuw. Ze voelen zich meer verbonden met hun omgeving, doen diepere ervaringen op en beleven persoonlijk contact intenser. Kortom, ze worden er beter van als ze hun smartphone, Facebook en Instagram links laten liggen.

Opmerkelijk is wat studente Lore overkomt als ze in de metro zit. Ze heeft geen smartphone bij zich, dus krijgt ze vaker oogcontact met medepassagiers. Maar die lijken dat niet te waarderen. „Ze keken me aan alsof ik een vreemdeling was, alsof ik iets gestolen had.” Dus: wie de moed heeft een poging te doen zich te ontworstelen aan de constante afleiding door digitale media, wordt beschouwd als een rare snuiter. De digitale mens is blijkbaar niet gesteld op oogcontact. Daarvan zegt de Franse filosoof Emmanuel Levinas dat het ontwijken of negeren van de blik van de ander aan het begin staat van alle geweld...

Schnitzler lardeert de bevindingen van zijn studenten met filosofische beschouwingen. Hij doet daarbij een beroep op bekende wijsgeren, maar verwerkt ook zijn eigen inzichten in fraaie volzinnen. Zoals deze: „De gecultiveerde ongedurigheid van de whatsappende instantmens gaat niet alleen ten koste van de diepgang van zijn gesprek, maar heeft tevens gevolgen voor zijn empathische aanleg.” Soms is het een tikje te veel, die mooie zinnen. Maar voor de liefhebber biedt het stof tot nadenken.

Schnitzler komt tot het waardevolle inzicht dat momenten waarop je je bewust onttrekt aan de digitale wervelstorm ruimte scheppen voor een „innerlijke dialoog.” Die is onmisbaar om je gedachten te ordenen, maar ook om simpelweg met anderen te kunnen praten. „Vertrouwdheid met jezelf en vertrouwdheid met de ander zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden en zijn de voedingsbodem voor een gezonde dosis empathie.” Met andere woorden: wie te veel met z’n scherm in de weer is, zal minder goed in staat zijn zich in anderen in te leven.

Voor mij gaat het schuren als Schnitzler het doel van de detox beschrijft. Die moet zijn studenten confronteren met de vraag wat een waarachtig en mooi leven is, wat het leven nu écht de moeite waard maakt. Het schrikbeeld van de filosoof Nietzsche, van een mens zonder idealen en eigenzinnigheid –ofwel een mens gegijzeld door digitale afleiding–, dient daarbij als waarschuwing. Het leven is immers een kunstwerk dat de mens zelf moet vormgeven. Dat verhoudt zich slecht met het doel waartoe een christen meent op aarde te zijn.

Boekgegevens

Kleine filosofie van de digitale onthouding, Hans Schnitzler; uitg. De Bezige Bij Amsterdam, 2017; ISBN 9 789023 477280; 128 blz.; € 12,99.

Lees meer in het thema Digitale media.