Geen spreekbeurt of de vroegere minister van D66-huize heeft het over zijn christelijke afkomst, zijn jeugd als domineeszoon. Eerlijk: „De moraliteit in de samenleving is verzwakt door de ontkerkelijking. Waar ik ook aan mee heb gedaan.”

Dr. J. C. Terlouw is al 85, maar nog zeer betrokken op maatschappelijke vraagstukken. Tijdens de jaarlijkse conferentie Bridge to the Future –voorafgaand aan de herdenking van Market Garden– liet hij zich vrijdagmiddag in Arnhem interviewen.

Strijdtoneel

Intussen dringen restauratiegeluiden de Arnhemse Eusebiuskerk binnen – de magere kwaliteit van de naoorlogse wederopbouw doet zich steeds weer gelden. Dichtbij is de brug; strijdtoneel tijdens de Slag om Arnhem, al 73 jaar geleden.

Jan Terlouw is sinds 23 augustus weduwnaar. Alexandra Terlouw-van Hulst –ze schreef twee boeken; debuteerde pas toen ze 78 was – werd 82 jaar.

Haar man, in een terugblik op 60 jaar huwelijk: „Ik ben in een zeer christelijk gezin grootgebracht, zij in een zeer liberaal gezin. Maar we hadden vanaf het begin hetzelfde moreel kompas. Daar was nooit verschil van mening over.”

Natuur verwoest

Terlouw nodigde de voorzitters van tien politieke jongerenorganisaties uit, bij hem thuis. Ze kwamen alle tien, en legden punten waarover ze het eens waren vast in een manifest. Maar zelfs al is er geen eenstemmigheid, ook dan moeten politici nadenken over goed en kwaad. „Laten ze zich bij elke maatregel afvragen: wat is rechtvaardig?”

Gebeurt veel te weinig, vindt Terlouw. „Het paradijsverhaal is van een ongelofelijke schoonheid.” De boom van de kennis van goed en kwaad verplicht tot kiezen, en dat onderscheidt de mensen van de planten en dieren, vindt de oud-politicus, die de oorlog niet voorbijging in de boeken die hij schreef. Dat woog in de politiek vroeger meer dan nu. „En dat is geen nostalgie van een oude man.”

Als staatslieden te weinig over moraal nadenken, worden ze managers. „Dan wordt de natuur verwoest en verschraalt de wereld. Dat zijn grotere gevaren dan Noord-Korea en IS. In de toekomst worden er miljoenen klimaatvluchtelingen verwacht. Ik mis het praten over wat belangrijk is. En veel mensen missen dat”, houdt Terlouw zijn gehoor voor.

Indiana

Studenten verschijnen op het podium, want zij dachten over het vraagstuk na in de aanloop naar de conferentie. Een van hen zet een foto van haar ouders op het scherm: „Het gezin is zeer vormend voor het moreel kompas. Mijn ouders namen me mee naar Indiana, een zeer conservatieve Amerikaanse staat. Ze wilden me laten zien dat er meer is dan onze mening; dat we anderen moeten proberen te begrijpen. We gingen in gesprek met fanatieke Trumpaanhangers.”

De studente signaleert een tegenstrijdigheid in de samenleving: enerzijds moet alles kunnen, ook op seksueel gebied; anderzijds worden mensen die deze mening niet onderschrijven, hard aangevallen. Wie dat doet, is net zo onverdraagzaam.

Vicky van Asch van Wijck-von Papen overhandigt de eerste exemplaren van het heruitgegeven boek van een man die over goed en kwaad nadacht: haar vader.

Het einde van Felix von Papen kwam in Buchenwald, in 1945, toen hij nog geen 35 en dochter Vicky amper vier was.

Von Papen

”Ein von Papen spricht...”, heette zijn boek uit 1938, en het was één lange aanklacht tegen het naziregime. Nederland verbood het boek: het was belediging van een bevriend staatshoofd.

Von Papen wordt sinds 4 mei herdacht op een gedenksteen op landgoed Prattenburg bij Rhenen, waar zijn dochter woont. En nu spreekt hij via zijn boek.”Over zijn belevenissen in Hitler-Duitsland”, volgens de ondertitel. En over het moreel kompas, waarvan de wijzer in die jaren heftig uitsloeg, naar het kille noorden.